قوم و ملت
۴ حمل (فروردین) ۱۴۰۴
قوم و ملت، یا قومی و ملی، دو کلمه ای که مدام در کنار هم قرار گرفته و همزمان تعریف و تشریح میشود. بحث در مورد این واژه ها، در سرزمین ما نسبت به هر جای دیگر داغتر است، بخصوص از زمانی که پای تذکرۀ الکترونیکی به میان آمد، و در طرح این تذکره، ستونی را تحت نام "ملت" به وجود آوردند، که در هیچ کشور و در هیچ دوره ای از تذکره سازی در کشور ما سابقه نداشته است، و در حقیقت نیازی هم به این ستون احساس نمیشود.
حالا به طرح و یا دیزاین این تذکره کاری نداریم و تمرکز ما بر واژه های "قوم" و "ملت" خواهد بود: قوم، گروهی از انسانهائی است، که در چندین بُعد، با هم پیوند دارند؛ از لحاظ خون، ریشۀ تاریخی، فرهنگ، در بسیاری حالات زبان، و در بعضی موارد هم مسکن و جای بود و باش، مطمح نظر بوده است.
و اما، ملت، اجتماعی از انسانها است، که در یک سرزمین واحد، در تحت حاکمیت یک نهاد و یا سازمان منسجم دولتی بدون درنظرداشت، قوم، زبان، دین، فرهنگ و پسمنظر تاریخی با هم زندگی میکنند. امتیازی که "قوم" نسبت به "ملت" دارد؛ قوم میتواند در چندین کشور تحت حاکمیتهای جداگانه و معین دولتی زندگی کند. ولی "ملت" از این برتری و داشتن کشورهای زیاد محروم است، و تنها میتواند در یک سرزمین کشوری خاص و مستقل حضور داشته باشد، و نمیتواند همزمان در چندین کشور مسکن گزین باشد.
برای مثال: قوم تاجک، در عین وقت میتواند در کشورهای افغانستان، ایران، ازبکستان، تاجکستان، ترکمنستان و دیگر جاها تابعیت داشته باشد و زندگی کند. همینگونه قوم اُزبِک میتواند در افغانستان، اُزبِکستان، تاجکستان و سایر کشورهای آسیای میانه مسکون باشد. همچنین قوم پشتون هم میتواند در افغانستان، پاکستان و جاهای دیگر سکونت داشته باشد. قوم بلوچ در افغانستان، ایران، پاکستان حضور دارد، و بسی مثالهای فراوان دیگر در جهان. هر یک از این اقوام در سرزمینی که زندگی میکنند، بخشی از ملت همان کشور را تشکیل میدهند، ولی به خودی خود ملت نیستند. برجسته ترین معیار یک ملت، تنها داشتن یک کشور مستقل است.
برای نمونه: ملتِ سرزمین افغانستان، از اقوام هزاره، پشتون، نورستانی، اُزبِک، تاجک و غیره تشکیل یافته است. پس، هویت ملی مردم افغانستان و یا نام ملت افغانستان چه است؟ در اینجا مشکل میان اقوام از نامگذاری ملت افغانستان بروز کرده است. همیشه، هویت ملی مردم یک سرزمین، با نام همان کشور پدید میشود، و در آخر نام کشور، "ی" نسبتی هم اضافه میشود، که با تأسف در کشور ما، بنا به هر دلیلی، از این حقیقت طفره رفته و آن را کتمان نموده اند.
در چه زمانی و به چه دلیلی، نام کشور ما، "افغانستان" گذاشته شده، به آن نیز کاری نداریم، ولی این را میدانیم، که این نام، واژۀ ترکیبی زبان پارسی دری است. "افغان" نام یک قوم این دیار است و با واژۀ "ستان"، بر نام سرزمینی اطلاق شده است. اکنون هر تبعۀ این کشور، هویت ملی اش وابسته به نام "افغانستان" با اضافه نمودن "ی" نسبتی شکل میگیرد، یعنی هویت ملی قوم پشتون، "افغانستانی" است؛ از قوم تاجک، اُزبِک، هزاره، بلوچ و سایر اقوام ساکن نیز "افغانستانی" است. اگر حساسیتی در این مورد بروز نموده، ناشی از عدم آگاهی و بدتر از آن ناشی از قوم پرستی و دیگر ستیزی است، که در نهایت منجر به فاشیزم میشود.
هویت ملی مردم تاجکستان نیز "تاجکستانی" است، نه "تاجک"، زیرا تاجک تنها نام یک قوم، احتمالاً قوم بزرگتر، در تاجکستان است، نه نام ملت تاجکستان. در تاجکستان هم، اُزبِکها، روسها، تاجکها و سایرین، ملت واحد "تاجکستانی" را شکل میدهند، و این بی انصافی خواهد بود که ما، اُزبکها و روسهای تاجکستان را "تاجک" بگوییم، آنها تاجک نیستند، بلکه تاجکستانی هستند. بدینسان در امریکا، در آسترالیا، در پاکستان، در هندوستان و دیگر کشورها نیز همین قاعده حاکم است؛ یعنی امریکایی، آسترالیایی، پاکستانی، هندوستانی، تاجکستانی، فرانسوی، که با "ی" نسبتی در آخر نام کشور، هویت ملی شکل میگیرد.
گذشته از این، در نام هویت ملی، بعد از نام کشور، "ی" نسبتی خیلی ضروری است، و با نبود این "ی"، ملت بیان نمیشود. بنااً اگر ملت را "افغان" بنامیم، در این واژه، "ی" نسبتی شامل نیست، که "افغانی" شود، و وقتی اگر "ی" اضافه شود، این واژه نام پول کشور افغانستان را به خود میگیرد، و نمیتواند همزمان هم نام پول کشور باشد و هم نام ملت.
بحث قوم "پشتون" و "افغان"، که یکی است و یا دو تا جدا از هم؟ یک گفتمان علیحده است، ولی با آنهم، اکثریت قاطعِ دانشمندان، محققین و حتی سیاستمداران پشتون امروزی و دیروزی هم با تأکید اذعان مینمایند که "پشتون" یعنی "افغان"، لذا دیگر جائی برای گله گذاری باقی نمیماند. و این در حالیست، که ما هنوز در دوران سلطنت شاه امان الله خان، شاهد کاربُرد واژه های "پشتو" و "پشتون" نیستیم، و به جای آن، در تمام محافل، رسانه ها، نوشته ها همه جا کلمات "افغان" و "افغانی" استعمال میشود.
با تأسف، اکثر و یا قریب به اتفاق مردمان پشتون کشور ما، خود را از لحاظ ملی، "افغان" جا میزنند، و نمیگویند که ما "افغانستانی" هستیم، و چه بسی که با این اصطلاح دشمنی هم میورزند. پس در چنین حالتی، منطقاً اگر کسی بگوید: "من افغان نیستم!" یعنی او یا یک اُزبِک است، یا بلوچ، یا نورستانی، یا هزاره و یا هم از کدام قوم دیگر. و در عین زمان اگر کسی بگوید: "من افغانستانی نیستم!" یعنی او اصلاً از افغانستان نیست.
اکنون، اگر اقوام غیر پشتون یا افغان ساکن در افغانستان، هویت ملی و یا ملت خود را "افغانستانی" بگویند، این نه تنها اینکه روحیۀ ضد ملی و ضد وطنی نیست، بلکه دقیقترین کاربُرد هویت ملی و ملت است. و من پیشنهاد میکنم که قوم پشتون و یا افغان ما نیز هویت ملی خود را "افغانستانی" خطاب کنند، نه "افغان"؛ و این خود یک وحدت ملی و روحیۀ برادری را میان اقوام مختلف این کشور تقویت مینماید.
به دیگران بفرستید
دیدگاه ها در بارۀ این نوشته
علی شاه صبّار