سیر انحرافی تلفظ کلمۀ «اُزبِک»

۱۱ حمل (فروردین) ۱۴۰۲

چند باری که بنده و بعضی دوستان دیگر وجه تسمیه کلمه اوزبیک و تلفظ درست آنرا نوشتیم، برخی دوستان ما سوالها و اعتراضات خود را توسط کامنت ها بیان داشتند که گویا سندی دیده نشده که تحریر کلمه مذکور بشکل (اوزبیک) باشد، حتی یکی از منتقدین سکه اوزبیک خان را نشر کرده و به آن استناد نموده بود !

درست در ظاهر مسئله حق با دوستان منتقد هست.

بنابرین بنده با کمی تعمق در "معما" تصمیم گرفتم بخاطر

 روشن ساختن اذهان منتقدین محترم مقاله هذا تحت عنوان (سیر انحرافی تلفظ کلمه "اُزبِک" ) را بنویسم.

زبان تورکی اوزبیکی یا (ترکی ازبکی) همانند زبانهای دیگر تورکی خط های زیاد تورکی و غیر تورکی را تجربه کرده است که من درین نوشته (سیر انحرافی ...) را در چوکات چهار الفبآ توضیح میکنم که آنها عبارت اند از ( الفبای اورخون، الفبای سریلیک- کریلیک، الفبای لاتین و الفبای عربی) میباشد.

۱- خط اورخون

الفبای اورخون یکی از قدیمی ترین شیوه نوشتاری تورک ها به حساب میآید که ۱۳ قرن پیش توسط تورک ها مورد (باز استفاده) قرار گرفت اما آثار کتیبه خط ارخون قرن ها پیش از میلاد بدست آمده است. اما بعضی منابع خط میخی سومری ها را قدیمی ترین خط تورک ها میدانند.

به همه حال موضوع این نوشته در مورد کلمه اُزبِک هست. من با دریافت و تشخیص آوا ها با حروف-گذاری الفبای اورخون کلمه (اوزبیک) را بیرون نویسی کرده و فوتوی آن را در ردیف دیگر مستندات ضمیمه این نوشته کردم. همچنان دستنویس کلمه "اوزبیک" با لفبای اورخون از استاد حلیم یارقین را ضمیمه اسناد منتشره کردم. در اسناد میتوانید الفبای اورخون را نیز مشاهده فرمائید. مسلم است که در الفبای اورخون و دیگر خط های تورکی نوشته کلمه "اوزبیک" حامل بار تلفظ و معنی درست اوز+بیک میباشد.

۲- خط سریلیک

خط سرلیک که آنر کریلیک نیز میگویند، جمهوری های تورک زبان آسیای میانه و قفقاز بعد از پیوستن به اتحاد شوروی قبول کردند. بنده قدامت پذیرش خط سرلیک را از زمان آلتین اورده (اردوی زرین) می پنداشتم که نادرست میباشد. در آن زمان برعکس روس ها که تحت اثر تورک- مغول بودند، خط تورک-مغول را بکار میبردند.

در خط سرلیک که نوشته اوزبیک بشکل (узбек) نوشته میشود، همان تلفظ و معنی را بطور کامل ادآ میکند. تاجیک های تاجیکستان نیز در نوشتاری و گفتاری کلمه اوزبیک از اصول الفبای سرلیک پیروی میکنند.

۳- الفبای لاتین

آنطوریکه میدانیم الفبای لاتین از زمان آته تورک در فرهنگ خطی تورک عثمانی پذیرفته شد. بعداز آن جمهوری های تازه به استقلال رسیده تورک زبان آسیای میانه و قفقاز الفبای لاتین را با کمی تغییرات در بعضی حروف پذیرفتند.

در ادبیات همه کشور هاییکه الفبای لاتین مورد استفاده ایشان قرار دارد، کلمه اوزبیک را به دو شکل مینویسند: uzbek یا ozbek در هردو حالت تلفظ و معنی به انحراف نمیرود وهمان اصل اوز+بیک ادآ میگردد.

الفبای عربی

بعداز نفوذ اسلام در جوامع تورک، مردمان مسلمان شده تورک عمومآ در خط عربی روی آوردند اما تورک های پیرو بودیسم، شمانیسم، مسیحی و بعضی های دیگر جدا ازین امر هستند. مسلم هست که روی آوردن به الفبای عربی پیش از الفبای سرلیک و لاتین بوده است.

به اینترتیب قبول خط عربی سرآغاز انحراف تلفظ و معنی کلمه اوزبیک هست چونکه یکی از قواعد مهم زبان عربی همانا استفاده از قاعده اِعراب است.

اِعراب به گفتار ساده حرکات در کلمات است که از فتحه، ضمه، کسره، تشدید، همزه، نون تنوین و بعضی های دیگر تشکیل شده است که شکل بعضی از آنها را در داخل قوسین ببینید: (  َ  ُ  ِ  ُ  ء  ً  ) . ضمه - فتحه - کسره در فارسی زیر - زبر - پیچ گفته میشود.

در خط لغت عرب "اِعراب" بدو نوع استفاده میشود:

۱- اِعراب تحریری مثلآ در قرآن کریم بخاطر جلوگیری از سوء افاده، اِعراب همه نوشته میشود؛

۲- اِعراب تقریری در کلمات نوشته نمیشود بلکه در استعمال لفظی کلمات در نظر میگیرند. مثلآ کلمه (نَفَقَه) که ۳ زبر دارد بدون علامه "زبر" بشکل نفقه مینویسیم چون بنابر قاعده زبانی عربی گفته میشود که حرکت در کلمه ضمیر یا پوشیده است. مسلمآ گاهی در نوشته عربی در بعضی کلمات "حرکت" گذاشته میشود ولی آنطوریکه میدانیم در زبان فارسی گذاشتن علامات اِعرابی اصلآ پذیرفته نیست.

با الفبای عربی کلمه مورد نظر را بطور عموم به سه شکل نوشتند ( اوزبیک - اُزبِک - ازبک) مسلمآ تورک هاییکه الفبای عربی را بکار بردند نیز از نحوه نوشتاری عرب ها پیروی کردند. مسلمآ به نوشته شکل (ازبک) بنابر قاعده "نحوی" زبان عربی ضمه یا پیچ ( ُ ) در الف و کسره یا زیر ( ِ ) در ب ضمیر یا پوشیده هستند و در اصل خود ( اُزبِک ) هست.

 در زبان فارسی که حرکت گذاری در کلمات معمول نیست  شکل سوم نوشتاری یعنی ( ازبک ) را بکار بردند اما بخاطر سهولت تلفظ حرف ( ب ) ازبک را با فتحه یا زبر (  َ ) استعمال کردند که در نتیجه معنی اوز + بیک به احراف کشانیده شد که این کلمه هیچ معنی و مفهومی را افاده نمیکند.

حالا که ما اولویت میدهیم تا با استفاده ( واو ) و ( ی ) "اوزبیک" نوشته شود صرفآ بخاطر تصحیح معنی کلمه و جلوگیری از ادامه تحریف نام اصلی یک ملت هست.

در مورد کلمه (ترک- تُرک- تورک) نیز همین قاعده جاری هست.

در مورد نوشته (سکه پولی)  اوزبیک خان همچنان قاعده (ضمیر بودن حرکات در کلمه) بکار رفته است.

استادان زبان و ادبیات تورکی - اوزبیکی خواهشمندم که از اشتباهات احتمالی این مقاله مرا آگاه سازند.

با احترام

نام

دیدگاه

جای حرف دارید.

شمارۀ رَمز را وارد کنید. اگر زمان اعتبارش تمام شد، لطفا صفحه را تازه (Refresh) کنید و شمارۀ نو را وارد کنید.