آیا رئیس جمهور غنی، افغانستان را از برزخ چالش روابط با هند و پاکستان بیرون خواهد کرد؟
۱ حوت (اسفند) ۱۳۹۳
روابط افغانستان با دوکشور هند و پاکستان که خصومت سنتی و تاریخی میان خود دارند، همواره چالش آفرین و پر از سود و زیان است. در حالی که افغانستان بر سر مرز طولانی با پاکستان یا مرز دیورند درگیر اختلاف و منازعۀ مزمن تاریخی است، پاکستان اثر گذار ترین کشور همسایه بر ثبات و بی ثباتی سیاسی، امنیتی، اقتصادی و حتی اجتماعی و فرهنگی افغانستان شمرده می شود.
نکتۀ مهم و قابل بحث در واقعیت های موجود خصومت میان هند و پاکستان با توجه به اختلاف و منازعۀ دیورند میان کابل و اسلام آباد، نقش و موقعیت افغانستان است. آیا رابطه و سیاست افغانستان با دو کشور مذکور بر مبنای منافع ملی اش شکل گرفته است؟ آیا سیاست های افغانستان در این موقعیت، سیاست کسب منافع و دفع مضرات ارزیابی می شود یا بالعکس؟
هندوستان و پاکستان از همان آغاز تشکیل به مثابۀ دوکشور متخاصم ظهور کردند. کشمیر به حیث عمده ترین موضوع منازعه و اختلاف میان آنها بود که دوبار (1947 و 165)بر سر آن با هم جنگیدند. سومین جنگ(1971) بر سر بنگال بود که موجب تجزیۀ پاکستان و ایجاد کشور بنگله دیش شد.
برای کشور هند که از آغاز در خصومت با پاکستان قرار گرفت، افغانستان به عنوان همسایۀ پاکستان با داشتن اختلاف و منازعۀ مشابه کشمیر بسیار با اهمیت و مورد توجه محسوب می شد. از این رو زمام داران هند در منازعۀ دیورند جانب افغانستان را گرفتند و از این منازعه در جهت دشمنی با پاکستان سود بردند. به قول "زورور دولت سنگ" Zorawar Daulet Singh تحلیلگر روابط جهانی و امور استراتیژیک در دهلی جدید :«سیاست سنتی هند در افغانستان بر بنیاد منطق جیو استراتیژیک نفی"عمق استراتیژیک"پاکستان اساس گذاشته شده بود و بدین ترتیب توجه اسلام آباد را از مرز هایش با هند بیشتر به خط دیورند با افغانستان معطوف ساخته بود.»
حکومت های هندوستان در تمام دوران منازعه میان پاکستان و افغانستان بر سر دیورند، از موقف رسمی افغانستان حمایت کردند. روابط هندوستان همواره با زمام داران افغانستان در کابل گرم و نزدیک بوده است. دولت هند به ویژه پس از پیوستن پاکستان به پیمان نظامی سینتو در آغاز دهۀ پنجاه میلادی سدۀ بیستم، به برقراری مناسبات نزدیک با کابل پرداخت. زمام داران هردو کشور در شروع جنبش کشور های غیر متعهد در شکل گیری و قوام این جنبش در واقع با انگیزۀ واکنش در برابر پاکستان، با همسویی بیشتر عمل کردند.
استراتیژی هند در مناسباتش با افغانستان همیشه بر مبنای همکاری با دولت های برسر قدرت در کابل به استثنای حکومت طالبان، استوار بوده است؛ در حالی که سیاست پاکستان در جهت مخالف این استراتیژی قرار دارد. هند در کمک به دولت های بر سر اقتدار در کابل خواستار قوت و نیرومندی آن دولت ها میباشد تا در برابر پاکستان توان ایستادگی و مقاومت داشته باشند، اما پاکستان همواره در صدد آن بوده تا دولت های ضعیف و ناتوان را در کابل مشاهده کند.
روابط و همکاری هند بادولت های افغانستان تنهابه عرصه های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خلاصه نمی شود، همکاری پنهان اسخباراتی و امنیتی در برابر پاکستان یکی از دیگر از عرصه های رابط میان دولت های دوکشور است. این رابطه از زمان صدارت سردار محمد داود تأمین گردید و دولت هند از این طریق، مقادر پول را بدسترس ادارۀ قبایل و دستگاه استخبارات افغانستان قرار میداد تا از آن در موضوع پشتونستان یا منازعۀ دیورند استفاده شود.
اما نکتۀ اساسی و مهم در مناسبات میان افغانستان و هند، تحلیل و بررسی نقش و تأثیر آن در روابط میان افغانستان و پاکستان و دسترسی افغانستان به منافع ملی خویش است. آیا این روابط، هدف افغانستان را در مورد آنسوی دیورند برآورده ساخت؟ این مناسبات تا چه حد مانع خصومت و دخالت پاکستان در تضعیف ثبات، استقلال و پیشرفت در افغانستان گردید؟
به نظر میرسد که پاسخ این پرسش ها در مسیر حوادث و وقایع چهار دهۀ اخیر افغانستان روشن شده باشد. در حالی که دولت ها و زمام داران افغانستان از روابط خود با هند در مقابل پاکستان به هیچ چیزی دست نیافتند، اما پاکستان از این رابطه در خصومت با افغانستان بهره گیری کرد. حتی زمام داران پاکستانی مؤفق شدند تا افکار عامه و ذهنیت بسیاری از حلقه ها و گروه های سیاسی و مذهبی پاکستان را در دخالت و خصومت علیه افغانستان به بهانۀ روابط کابل با دهلی نو آماده و قانع کنند. اما دولتمداران افغانستان هیچگاه مؤفق نشدند تا با اتخاذ یک سیاست دقیق و درست، از رقابت و خصومت هند و پاکستان در جهت منافع و مصالح افغانستان بهره بگیرند.
نکتۀ دیگر در مناسبات هند و افغانستان، عدم ایستادگی صادقانۀ دولت هند در جانبداری از سیاست افغانستان بر سر منازعۀ دیورند با پاکستان است. هندوستان در حد معینی در چهارچوب منافع خود از موقف افغانستان در منازعۀ دیورند حمایت می کند. پس از تجزیۀ پاکستان و ایجاد کشور بنگله دیش وقتی سفیر هند اعتماد نامه اش را در سال 1972 به شاه ایران تقدیم کرد، گفت:«ما نمی خواهیم پاکستان پیش از این تضعیف شود، چون به وجود آمدن کشور های پختونستان و بلوچستان و غیره که تمام فقیر و گرسنه هم خواهند بود، درد سرهای بزرگتری در این منطقه به وجود می آورد.»
واقعیت های ناشی از چالش منازعۀ دیورند و استفادۀ هندوستان در میدان دشمنی اش با پاکستان از این منازعه، نشان میدهد که افغانستان قبل از آنکه پیروز این میدان باشد، قربانی این میدان است.
دولتِ پس از سقوط طالبان بریاست حامد کرزی با سیاست های احساسی و عاطفی، افغانستان را همچنان در برزخ چالش روابط با هند و پاکستان معذب نگهداشت. در سایۀ این سیاست، افغانستان همچنان میدان جنگ نیابتی هند و پاکستان باقی ماند.
اما حالا که دولت وحدت ملی با ریاست جمهوری اشرف غنی و ریاست اجرایی عبدالله عبدالله شکل گرفته است، آیا رئیسان این دولت به خصوص رئیس جمهورغنی با نگاه و سیاست جدید و معطوف به عقلانیت و واقع گرایی، افغانستان را از این برزخ بیرون خواهد کرد؟
به دیگران بفرستید
دیدگاه ها در بارۀ این نوشته
محمد اکرام اندیشمند