فرهنگیانی که قربانی استبداد شدند

۲۰ میزان (مهر) ۱۳۹٣

بر همگان معلوم است که در طول تاریخ و به خصوص  از سه دهه  به این سو  تعداد فراوانی از نخبه گان کشور، نویسنده گان ، شعرا ،  روزنامه نگاران ، هنرمندان ،  همکاران مطبوعاتی  متحمل زجر، شکنجه  ، آزار و اذیت قدرتمندان و  دولتمداران قرار گرفته یا این که  جان های شیرین شان را از دست داده ویاهم سال های سال عقب میله های زندان جوانی را به پیری رسانیدند.  اما از طرف دیگر متأسفانه  تاکنون کسی از ایشان  به درستی یادی نکرده، و اگریادی صورت گرفته، قناعت بخش  نیست.

من خواهان آن هستم  تا در وبسایت رنگین و سایت های دیگری که علاقمند موضوع باشند،  تا حد امکان نام ها و شرح حال هریکی از ژورنالیستان ، نویسنده گان ،  شعرا، هنرمندان  و همکاران مطبوعات را، که قربانی  استبداد رژیم های مستبط  شده اند انتشار بدهم.

 همان قسمی که بزرگان ما گفته اند،  از یک دست صدا بر نمی خیزد . من به تنهایی خود نمی توانم از عهدۀ این کار دشوار برایم.  نا گزیر رو به سوی شما دوستان وهموطنان محترم  کرده، خواهان کمک و همکاری میشوم .

تعدادی از دوستان با تماس های تیلفونی ویا ایمیل ها،  اسمای بعضی از شخصیت ها را تذکر داده اند،بعضی اوقات  نام ها در لیستی که من تهیه کرده ام، قبلاً شامل بوده اند . اما در هر حال برای ترتیب نهایی کمک قابل احترام انجام میدهند.

برای آسانی کار، لازم می بینیم که نخست لستی را که تاکنون تهیه گردیده  به نشر برسانم، تا دوستان وهمکاران محترم، کسانی را که بعد تر برای ما معرفی می کنند، توجه نمایند که شامل این لست نباشد . از همکاری و همیاری همه دوستان قبلا اظهار سپاس وامتنان می نمایم . " حیدر اختر "

 در زمان سلطنت امیر شیرعلی خان:

 سید جمال الدین افغان که همه عقیده دارند، آدم با سویه و دارای قدرت رساندن ترقی خواهی ووحدت جویی بود، نظر به توطئۀ  درباریان از افغانستان خارج شد

در زمام داری امیرعبدالرحمن خان:

غلام محمد خان طرزی که شاعروآدم با فهم بود،مجبور به ترک خانه وکاشانه شد.

درعصر امیر حبیب الله خان:

 محمد سرور واصف و برادرش نویسنده وشاعربا تعدا دیگر درعصر امیر حبیب الله خان به شهادت رسیدند. برعلاوۀ این که تعدادی به شهادت رسیدند ، یک تعداد دیگر محبوس شدند. 

 ـ  میرسید قاسم خان « مشهور به میرصاحب »،  غلام محمد میمنه گی ، مولوی غلام محی الدین افغان ، شاعر پشتو سراج الاخبار ، محمد انوربسمل ،  ملا عبدالخالق ، عبدالرحمن لودین ، میرزا محمد حسن راقم اچکزایی  نویسنده ،درارگ محبوس شدند

در عصر امان الله خان:

زمانی که امان الله خان غازی پس ازین که شنید اختر جان قصد قتل شاه را دارد، تعدادی را به قتل رسانید و یک تعداد رامحبوس کرد. دربین محبوسین نزدیکان اختر جان هم بودند که از نقشۀ اخترجان هیچ اطلاع نداشتند. ازآن جمله می توان از ناظر محمد صفرخان و استاد محمد انوربسمل نام برد. 

 غلام محی الدین انیس، ناشر جریدۀ ملی وغیر دولتی انیس، دروقتی که شاه در اروپا مسافرت نموده بود، مدت کوتاهی حبس شد. مگربه وسیلۀ محمد ولی خان که کفیل شاه بود آزاد گردید. سرنوشت او را در وقت پادشاهی نادرشاه ملاحظه می نماییم .

ناگفته نماند که در همان وقت امان الله خان بود که شاخه های مطبوعات بیشترگردید. بطور مثال : علاوه بر اخبارنویس ها، نویسنده های زیادی به شعر وداستان،ترجمه، هنرتیاتر،رسامی ونقاشی،آواز خوانی که دارای سابقه بودند،درهمین عصرمشغول شدند.

 درعصر 9 ماهۀ حبیب الله کلکانی:

تعداد زیاد مطبوعاتی ها ی قبلی مجبور به خان نشستن شدند.ویا مجبور شدند که نویسندۀ دولتی باشند.  غلام محی الدین خان انیس چند وقت مجبورساخته شد که مدیرجریدۀ حبیب الاسلام شود. او از کابل گریخت وطرف نادرخان به جنوبی رفت. برهان الدین خان کشککی که نویسندۀ درباری امان الله خان بود، و همیشه وصف ومدح او را می کرد، مدیر جریدۀ حبیب السلام شد.

  مؤرخ کبیرفیض محمد کاتب،مجبور ساخته شد که به سوی مناطق هزاره نشین برود برای امیر حبیب الله کلکانی بیعت بگیرد. چون مردم هزاره از امان الله خان راضی وخوش بودند،بعیت نکردند.وقتی کاتب برگشت،  به اثر لت وکوب مریض شد وبعدترجان سپرد. افندی که درحین یکی از مسافرت های محمود طرزی همراه وی ازفرانسه به کابل آمده بود،و"به هزارهنرآراسته واستاد استادان بود، نیمه مخفی در سرایی محقر، دستکش وجوراب می بافت،"

 درعصرنادرخان وهاشم خان جلاد:

درپهلوی سایر پروبلم ها، بلا وجفای بزرگ نصیب مطبوعاتیان قبلی شد که نوکر وخدمتگار دولت نشدند. 

 عبدالرحمن لودین یکی ازمحررین سراج الاخبار و امان افغان که رئیس بلدیۀ کابل بود، درارگ به امر مستقیم نادرشاه تیرباران شد وبه شهادت رسید. و تعداد فراوانی از شاعران ونویسنده گان و گل های سرسبد فرهنگ افغانستان را راهی زندان کرد.

 عبدالهادی داوی ،  میرسید قاسم خان ، محمد انوربسمل  مدیر انجمن ادبی ، بابا عبدالعزیز قندهلاری ، محمد ابراهیم صفا شاعر، محمد اسمعیل سودا شاعر،  عبد الله خان افغان نویس  نویسنده ، حافظ محمد اکبر فارغ  نویسنده وشاعر ، محمد هاشم زمانی،محمداسلم بسملزاده عضو آژانس باختر،محمد اکبراخترمترجم ، میرغلام محمد غبار مدیرستاره افغان و عضو انجمن ادبی کابل، خالد صدیق ازخانواده چرخی  شاعر ونویسنده ،  سید حسن پاچا شاعر متخلص به شیون ، سعد الدین بها نویسنده ، سید غلام حیدر پاچا ، غلام احمد خان اعتمادی ، میریاربیگ خان دروازی ، فیض محمد ناصری نویسنده ، غلام محی الدین انیس  روزنامه نگار ، حیدر نیسان شاعر، خلیل الله خلیلی شاعر، محمد سرورجویا مدیراتفاق اسلام  هرات ، میرغلام حامد بهار نویسنده ومترجم ،  میر عبدالرشید بیغم مترجم ،محمد ابراهیم خلیل شاعر، خطاط ، صفرعلی امینی شاعر ونویسنده ، عبدالصبورغفوری شاعر، بشیرشور نویسنده ،شاعر،محمد اسلم چرخی  برادر جنرال شیرمحمد خان چرخی شاعر ، ملا عبدالخاق مشروطه خواه شاعر ، شیخ بهلول شاعر ، سید ظهورالدین خان شاعر معلم مکتب نجات  استاد محمد صابر هنرمند

 درزمان صدارت شاه محمود خان :

مردمان صاحب قلم وفکر ترقی خواهی ومشروطه طلبی  زندانی شدند.

 میرغلام محمد غبار، علی احمد نعیمی ،  برات علی تاج ؛  میر محمد صدیق فرهنگ، محمد نعیم شایان، علی محمد مدیرخروش محمد آصف آهنگ، داکترعبدالرحمن محمودی  صاحب امتیازومدیر ندای خلق ، انجنیرعطایی ، داکتر غلام فاروق اعتمادی،  عبدالحلیم عاطفی ، سید اسماعیل بلخی  سید علیم گوهری، مولوی  خال محمد خسته .

 در زمان  ریاست جمهوری سردار محمد داود:

تقریبا ًمانند دوران امیر حبیب الله کلکانی وسردار هاشم خان شد. مطبوعاتی های نویسنده مجبور شدند، دست ودهن خودرا ببندند.اما موسیقی وفلم تیاتر فعال بود.

 محمد هاشم میوند وال مدیر روزنامه  اتفاق اسلام  روزنامه انیس رییس مستقل مطبوعات ، وزیرمطبوعات  به شهادت رسیدو احمدظاهر هنرمند نامدار کشور مدتی را به زندان گذشتاند البته زندانی شدن احمد ظاهر جنبه سیاسی نداشت .

در دوره حکومت نوراحمد اعتمادی :

  به اثر مظاهرات دانشگاه کابل تعداد از دانش اموزان دانشکده های کابل  زندانی شدند  که ازجمله می توان از فرید شایان گوینده رادیو افغانستان ،  طاهر محسنی نویسنده ، و حبیب الله رفیع شاعر ونویسنده  نام برد .

 درزمان رژیم دست نشانده شوروی سابق یعنی پس از کودتای 7 ثور:

 نخستین قربانی در آغاز روز های کودتا   ورزیده ترین گوینده رادیو تلویزیون افغانستان مهدی ظفر به شهادت رسید وبه تعقیب وی  کشته شده گان دیگرعبارت اند :  علی حیدر لهیب ، شاعر ، نجیب الله رحیق نویسنده و اهل مطبوعات محمد یونس حیران  مدیرسابق روزنامه انیس ،  محمد ابراهیم عالمشاهی نویسنده، غلام شاه سرشارشمالی معاون روزنامه جمهوریت شاعر ونویسنده ، محمد شریف ایوبی مدیرجریده مساوات،غلام سخی انتظارژورنالیست ،( در قسمت خیرخانه توسط نیرو های روسی به شهادت رسید ) محمد شاه ارشاد مدیر تربیه افکار در مطبوعات ، محمد موسی شفیق داستان نویس گوینده عربی رادیو افغانستان ،  امان الله سیلاب صافی شاعر پشتو مدیر در رادیو افغانستان ،  سید حسن شاه  شاعر ونویسنده ، جان محمد فنا شاعر ، مولوی محمد نبی مفتون  شاعر ، سید نورالدین  شاعر ، عبدالروف ترکمنی  نویسنده ، ، انجنیر کریم  انجنیر ورکشاپ رادیوافغانستان ، سید امیر مودودی مدیرشعبه برق رادیورادیو افغانستان ، رشید جان تخاری آمر ورکشاپ تخنیکی رادیو تلویزیون ، نصرالله مشکوری  مدیر شعبه موسیقی تلویزیون، ؛ نعمت الله حباب عضو اداره سیاسی واجتماعی تلویزیون ، جان احمد کهیار معاون تخنیکی افغان فلم ،چمن علی  عضو مدیریت موسیقی رادیوافغانستان ،  علم نورستانی استاد دانشگده  ادبیات  دانشگاه کابل ،عبیدالله نورستانی عضو مدیریت  تخنیکی رادیو افغانستان ،  احمد ظاهر  هنرمند ،  فضل احمد نینواز هنرمند جلال الدین غازی یار ( برادر دوگانگی جواد غازی یار ) هنرمند ، استاد دری لوگری توسط راکت روسها در راه لوگر به شهادت رسید  شریف خیرخواه هنرپیشه سینما در حال شوتنگ فلم با هشت نفر هنر پیشه دیگردراثر اصابت راکت به شهادت رسیدند. عارف الدین هنر پیشه سینما  درسینمای پامیر به اثر اصابت راکت به شهادت رسید. غلام نبی کوهنورد عضوشاخه پرچم از آژانس باختر. خانم صایمه مقصودی  ممثله و گوینده زبان پشتو رادیو تلویزیون  رزمان رژیم دست نشاند ه توسط مجاهدین به قتل رسید. خان قره باغی و ماستر فضل غنی  بخت مینه درزمان رژیم دست نشانده توسط مجاهدین به قتل ر سیده اند  ظریفه جان عضو مدیریت عمومی روزنه رادیو افغانستان دراثر راکت به شهادت رسیده است .

 محبوسین رژیم دست نشانده شوروی سابق :

 داکتر عبدالرحیم نوین  صاحب امتیاز جریده ترجمان ،  محمد نجیم آریا مدیر روزنامه انیس ، استاد لطیف ناظمی شاعر ونویسنده،استاد رهنورد زریاب، داستان نویس مشهور، استاد واصف باختر شاعر ونویسنده ، صباح الدین کشککی صاحب امتیاز روزنامه کاروان ،  عبدالحق واله مدیر مسول کاروان ، قدرت الله حداد مدیر اخبار افغان ملت ، محمد ظریف لودین مدیر گوینده گان رادیو تلویزیون ، محمود فارنی نویسنده وشاعر، انجنیر کریم عطایی وزیر مخابرات، غلام محمد نیاز نطاق فرانسوی رادیوافغانستان ، محمد حسن ولسمل  مدیر مجاهد ولس ،  داکتر عبدالغفور روان فرهادی  نویسنده ، پرتو نادری شاعر نویسنده ،  فاروق فارانی شاعر ، غلام علی آیین  نویسنده ،  جنرال ذکریا ابوی نویسنده ،  داکتر عبدالقیوم کوچی  نویسنده ،  شکرالله کهگدای استاد دانشگاه کابل و ، نامه نگار و ناشر وصاحب امتیازدوردوم ماهنامه کاروان  ، حبیب الرحمن هاله استاد دانشگاه کابل ، محمد یوسف میرنی همکاره اداره انکشاف پشتو ، احمدشاه پسر مولانا ارشاد عضو نشرات داخلی وزارت اطلاعات وفرهنگ ، عبدالرزاق ارسلایی  ژورنالیست  در رادیو افغانستان ،  محمد رفیع ژورنالیست  در رادیو افغانستان،  داکتراسد الله شعور ژورنالیست در رادیو افغانستان ، نثارعلی فریاد ژورنالیست  در رادیو تلویزیون ، عبدالمحمد غیاثی رئیس افغان فلم و مدیرعمومی پروگرامهای رادیوافغانستان ، محمد قسیم همکار تخنیکی رادیو تلویزیون ، سردار محمد طاهرمدیر آخذه رادیو افغانستان ، نورالدین بدر عضو مدیریت نشر رادیو افغانستان ،انیس آزاد شاعر ،  گل آقا بیرنگ شاعرو  سرمعلم دانشکده نادریه ، داکتر غلام مصطفی رسولی ریس افغان فلم و رییس تلویزیون ، ، رازق مامون نویسنده  ، انجنیر حبیب الر حمن تخنیک رادیو، فیض محمد عضو ثبت رادیوافغانستان ( در واقعه بم گزاری که در استدیوی 49 رادیوافغانستان ، گرچه بم گزارشخصی دیگری بود اما خاد فیض محمد را شکنجه وزندانی نمود.  ، انجنیر خالقداد کامران رییس تخنیکی رادیو تلویزیون ، خلیل غیاثی عضومدیریت موسیقی رادیو افغانستان .

دراثر مخاصمت های ذات البینی بین جناح های خلق و پرچم  تعداد فراوانی از طرفین ، شکنجه و محبوس شده اند . زمانی که خلقی ها می خواستند یکه تاز میدان شوند اکثرپرچمی ها را زندانی ساختند وزمانی که پرچمی ها  تحت سایۀ قشون سرخ  شوروی سابق  به قدرت رسیدند تعداد فراوانی از خلقی ها را در بند کشیدند

 گفته می شود که  سید بهاوالدین مجروح  مدیر خبر گزاری  افغان وناشر مجله  آن به زبان  انگلیسی و فرانسوی در پشاور،عزیرالرحمن الفت نویسنده ومولف ،  عبدالرحیم چنزایی مدیرجریده  فریاد ، توسط حزب اسلامی حکمتیار در پشاور ترور شده اند .

درزمان جنگ های داخلی وقدرت طلبی میان تنطیم های جهادی سابق :

 قهارعاصی  شاعر؛ سید کبیر استوار شاعر، فیض محمد و پسرش هنرمندان بدخشی ، بنیگیچه  هنرمند محلی ، زمان شوقی هنرمند محلی  ، آصف جبلسراجی هنرمند محلی ،  کبیر دلربانواز پسر استاد رحیم گل  توسط راکت باری تنطیم ها ، وسلیم سحاب آوازخوان رادیو تلویزیون .

درزمان رژیم فرهنگ ستیز طالبان:

  اجمل نقشبندی  توسط گروه طالبان گروگان گرفته شده و بعدأ سر بریدند بین 8 تا 10 اپریل 2007

 تعداد بیشتر دیگر نیز آزار و اذیت دیده اند که با تاسف نام های شان را در اختیار ندارم .

درزمان رژیم کرزی :

خانم ذکیه ذکی ژورنالیست ومدیر مسوول  رادیوی صلح جبل السراج ، شیما رضایی  گوینده تلویزیون طلوع  شکیبا  سانگه  آماج  از تلویزیون شمشاد ، سلطان محمد منادی زورنالیست  پرویز کامبخش ،

۲۰ سال گذشته ۳۹ خبرنگار، نویسنده و دست اندرکار رسانه های خبری جان خود را در افغانستان از دست داده اند که از آن جمله ۲۳ تن هدف قرار گرفته اند و به قتل رسیده اند و ۱۶ تن از آنان بر اثرانفجارو یا در جریان درگیری کشته شده اند.

۱۴ تن از این افراد از سوی مجرمان مسلح، چهارتن از آنان توسط طالبان، سه تن توسط وابستگان و یا اعضای خانواده شان، یک تن توسط سربازان امریکایی و یک تن توسط سربازان بریتانیایی به قتل رسیده است. میرویس جلیل نخستین خبرنگاری است که در سال ۱۳۷۳ پس از مصاحبه با گلبدین حکمتیاررهبرحزباسلامی درمسیرراه برگشت به محل سکونت اش به قتل رسید.

اولف استرامبرگ، ماریا گارسیا کتولی، جولیو فیونتز، عزیزالله حیدری، هری بورتون، کریستین استرو، کارن فیشر، شیما رضایی، شکیبا سانگه آماج، اجمل نقشبندی، رحمان قل، ذکیه ذکی، عبدالصمد روحانی، جاوید احمد، سلطان محمدمنادی، سید حامد نوری، امید خپلواک، سادم خان بهادورزوی، مزمل صادقی، محسن هاشمی و سوشمیتا بنرجی مشهور به سیده کماله افرادی هستند که در جریان ۱۲ سال گذشته هدف قرار گرفته و به قتل رسیده اند. افزون برآن، جان الله هاشم زاده و انور صالح دو خبرنگار آزاد افغان هستند که در قلمرو پاکستان از سوی افراد مسلح هدف قرار گرفتند و جان خود را از دست دادند.

در اخیر از اتحادیه ژورنالیستان افغانستان که تحت ریاست مطبوعاتی سابقه دار جناب  عبدالحمید مبارزکارمی کندوهم از بنیاد ژورنالیستان آریانا در امریکا که تحت نظر داکتر شکر الله کهگدای  فعالیت دارد، وهم از تمامی نویسنده گان ،شعرا ، و اهل خبره وتمام رسانه های کتبی ، صوتی ، تصویری  والکترونی تقاضامی نمایم تا از روی لطف ومهربانی و دلسوزی به حال آن هایی که قربانی استبداد شده اند،ا مرا یاری رسانیده تا جایی که امکان داشته باشد شهرت مکمله ، یک قطعه عکس و نمونه کلام قربانیان را برای ما ارسال دارند. ازهمکاری های بی شایبه همه قبلاً  وقلباً اظهار سپاس وامتنان می نمایم. ومن الله توفیق .

نام

دیدگاه

جای حرف دارید.

شمارۀ رَمز را وارد کنید. اگر زمان اعتبارش تمام شد، لطفا صفحه را تازه (Refresh) کنید و شمارۀ نو را وارد کنید.