نگاهی به کتاب «طالبان در پشت نقاب»

۲ سنبله (شهریور) ۱۳۹٣

کتاب طالبان در پشت نقاب، راز ظهور، رمز سقوط، معمای بازتولید، نوشتۀ ژورنالیست جوان و مستعد کشور و گردانندۀ برنامه های مهم سیاسی-خبری تلویزیون طلوع، آقای ابومسلم شیرزاد است که در 196 صفحه از سوی انتشارات سعید در تابستان سال روان 1393 خورشیدی به چاپ رسید.

این کتاب شامل چهار فصل و یک ضمیمۀ تصاویر در پایان کتاب است. چاپ تصویر های رنگین در این ضمیمه، کتاب را برای خوانندگان دلچسپ تر و جالب تر می سازد و کتاب را در واقع بصورت مستند در برابر خوانندگان قرار میدهد.

انگیزه های نگارش:

نویسنده قبل از فصل اول در چکیدۀ مباحث که شامل هشت صفحه می شود، از انگیزه های نگارش این اثر سخن دارد. وی در حالی که به شماری از آثار نگاشته شده در مورد طالبان اشاره می کند، اما نواقص آن آثار را در معرفی دقیق هویت و ماهیت طالبان یکی از انگیزه های پژوهش و نگارش کتاب طالبان در پشت نقاب عنوان میدارد:«....، اما کمتر اثر را می توان یافت که بر بنیاد یافته های متفاوت به ویژه پشت و پهلوی استخباراتی ظهور طالبان با توجه به اسناد و با استفاده از منابع تصویری معتبر از میان سیاسیون درون طالبان و سیاسیون پشتیبان آنها پرداخته باشد و یا هم بیشتر کتاب ها به آغاز جنبش طالبان از یک زاویه پرداخته اند، پس در این رساله تلاش بر این صورت گرفته که برای نخستین بار به سه دوره (ظهور، سقوط بازتولید) این گروه با دستیابی به منابع دست اول بپردازد.»

بازتولید طالبان:

یکی از مباحثِ که کتاب طالبان در پشت نقاب را از سایر آثار متمایز می سازد، پرداختن نویسنده به ظهور مجدد طالبان پس از فروپاشی امارت یا حکومت این گروه با یورش نظامی ایالات متحده امریکا در سال 2001 است که از آن با عنوان بازتولید طالبان نام می برد. نویسنده، بازتولید طالبان را در آخرین فصل کتاب به بحث و بررسی می گیرد؛ هر چند این مبحث بسیار با اختصار بیان می شود و بر خلافِ اهمیت موضوع، از تفصیل و تحلیل بیشتر احتراز گردیده است. به خصوص در مورد نقش پاکستان و ایران در باز تولید طالبان با اختصار بیش از حد سخن میرود و انگیزه ها و اهداف آنها در این بازتولید مورد بحث و تحلیل قرار نمی گیرد.

موضوع دیگری که به عنوان نکتۀ بسیار مهم و قابل توجه و تحلیل در  بازتولید طالبان نادیده گرفته می شود، سیاست های طالب پروری و طالب نوازی رئیس جمهور کرزی است. در حالی که موارد و فاکت های بسیار مشخص و مستند در تمام سالهای زمام داری کرزی و به ویژه در سالهای اخیر حکومت او وجود دارد که نقش عمده ای در بازتولید طالبان داشته است.

سایر ویژگیهای متمایز کتاب:

کتاب طالبان در پشت نقاب به عوامل مختلف ظهور طالبان از مؤلفه های فکری و ذهنی در ظهور آنها در تا دست های استخباراتی و قدرت های خارجی و عوامل داخلی در یک پیوستگی سخن می گوید. به این معنی که طالبان به عنوان گروهی مورد بحث قرار می گیرد که مجموعه ای از باور های مذهبی، تنش ها و تعارضات قومی و قبیله ای در داخل افغانستان، منافع و مقاصد استخباراتی کشور ها و رقابت های منطقه ای و حتی جهانی در ظهور و سقوط طالبان و به همین گونه در باز تولید آنها نقش ایفا کرده است.

کتاب طالبان در پشت نقاب، ظهور طالبان را از نگاه های مختلف و متفاوت بیان می کند. طالبان از دیدگاه خودشان و از نگاه و تحلیل دیگران مورد تبیین و بحث گرفته می شود. هر چند دیدگاه و بیان طالبان در تشکیل این گروه که سپس به اقتدار نظامی و سیاسی در افغانستان رسیدند، بیشتر به گزافه گویی و افسانه سازی میماند.

نکتۀ قابل توجه و جالب در تمام مباحث کتاب، اختصار نویسی است. مطالب بسیار مهم و وسیع بگونۀ مختصر و اندک طوری نگاشته و تبیین شده است که خواننده تا حدی می تواند معلومات و آگاهی موضوع مورد بحث را بیشتر از مقدار و حجم کتاب بدست بیاورد.

نگارش روان و قابل فهم، یکی دیگر از امتیاز کتاب طالبان در پشت نقاب است. خوانندگان مختلف می توانند از این امتیاز سود ببرند و مطالب کتاب را به خوبی و  سهولت درک و هضم کنند.

کاستی های طالبان در پشت نقاب:

کتاب طالبان در پشت نقاب دارای کاستی هایی است که خواننده را از دسترسی به آگاهی دقیق در مورد هویت و ماهیت طالبان، اندکی دور می سازد و یا کم از کم به سردرگمی خوانندگان در تشخیص عوامل اصلی طالبان چه در مرحلۀ ظهور و چه در دوران بازتولید می انجامد.

تمرکز بیشتر به ریشه های شکل گیری و ظهور طالبان معطوف به افکار و باور های مذهبی که طالبان از لحاظ فکری به فرقۀ خوارج مقایسه می شود، عوامل اصلی ظهور، بقا و بازتولید این گروه را کم اهمیت می سازد. در حالی که این عوامل به سیاست دولت ها و سازمان های اطلاعاتی خارجی حامی طالبان به خصوص پاکستان و عربستان سعودی و اهداف آنها بر میگردد. هر چند نویسنده، با بیان دیدگاه های انتقادی برخی از طالبان پس از سقوط امارت شان، نتیجه گیری می کند که عملکرد سختگیرانه و افراطی آنها به باورهای مذهبی و دینی بر نمیگردد، بلکه ناشی از رقابت های سیاسی عربستان و ایران می شود که به نحوی در نگاه و عملکرد طالبان بازتاب داشته است.

نویسنده در حالی که نقش پاکستان در ایجاد طالبان و اهداف پاکستان را در شکل دهی گروه طالبان حتی از لحاظ تاریخی مورد بحث قرار میدهد، اما به نکات مهم این عوامل و اهداف نمی پردازد. بگونۀ مثال؛ در فصل اول که از تشکیل جریان اسلام گرایی افغانستان، متأثر و ملهم از اخوان المسلمین مصر در اواخر دهۀ شصت سدۀ بیستم(1968) سخن می گوید و آنرا آغاز"زمینه های ابتدایی دستیابی عملی پاکستان به دخالت در امور افغانستان"(صفحه 22) تلقی می کند. اما در این نگاه و تحلیل، نقش دولت و زمام داران افغانستان به خصوص سردار محمدداود، نقش شوروی و جریان چپ مارکسیست افغانستان را در ایجاد چنین زمینه هایی ناگفته میماند. این تحلیل و تلقی، خواننده را در مورد بخشی از عوامل این زمینه ها بی خبر می گذارد و برداشت ناقص از موضوع را به او ارائه می کند. این ذهنیت و باور به خواننده القا میگردد که جریان اسلام گرایی یا آنچی که بنام اخوانی در افغانستان شهرت یافت از همان آغاز در خدمت منافع و اهداف پاکستان قرار گرفت. حتی اگر این تحلیل بخشی از واقعیت های این جریان باشد، تذکر و بررسی نقش سردارمحمد داود و دولت افغانستان و همچنان سیاست مسکو و گروه های چپ مارکسیست به خصوص حزب دموکراتیک خلق در راندان و هل دادن اخوانی ها و جریان اسلامی در دامان پاکستان، نه نقش فرعی که نقش اصلی و مهم بود.

یکی از نکاتی که کاستی های کتاب را مبتنی بر تعریف نقش پاکستان در ایجاد طالبان و حمایت از این گروه در تمام مراحل حیات طالبان از ظهور تا سقوط و بازتولید، تشکیل می دهد، تبیین و تحلیل ناروشن از ریشه ها و انگیزه های اصلی اسلام آباد در این نقش است. نویسنده، انگیزه ها و اهداف پاکستان را با صراحت و شفافیت به بحث و بررسی نمی گیرد که پاکستان در این چهل سال حمایت نظامی از جریان اسلام گرایی و طالبان که هنوز ادامه دارد چه می خواهد؟ نقش و سهم افغانستان در شکل گیری این وضعیت چیست؟ تقصیر در کجا است و مقصر اصلی کیست؟ اسلام آباد یا کابل؟

در حالی که ریشه های اصلی اختلاف و منازعه میان پاکستان و افغانستان به خط دیورند و ادعای در واقع ارضی کابل به پاکستان بر میگردد، اما در کتاب طالبان در پشت این نقاب، این امر یا مسکوت گذاشته شده و یا بسیار کم اهمیت و بی رنگ انعکاس یافته است. هرچند اختلاف کابل و اسلام آباد تنها به این منازعه خلاصه نمی شود، ولیکن این اختلاف، محور اصلی تمام ناسازگاری های دو طرف را می سازد که تمام اختلافات دیگر به نحوی ریشه در آن دارد. تا زمانی که این ریشه نخشکد، نقش پاکستان در تولید و بازتولید گروه های مخالف دولت افغانستان ادامه خواهد داشت.

نکتۀ مهم و نگارش نایافته:

در حالی که کتاب طالبان در پشت نقاب به گروه طالبان از تولد تا اقتدار و از فروپاشی تا بازتولید می پردازد، اما به مهم ترین حادثۀ داخل افغانستان در این دوران که ترور احمدشاه مسعود فرمانده مقاومت علیه طالبان بود، اشاره نمی شود. چگونه می توان در کتابی از طالبان و جنگ طالبان سخن گفت، اما از طرف مقابل این جنگ حرفی به میان نیاورد؟ به خصوص که احمدشاه مسعود فرمانده اصلی و محوری مقاومت و جنگ علیه طالبان در یک تصمیم و برنامۀ مشترک طالبان و حامیان اصلی آنها، القاعده و پاکستان ترور می شود تا راه به امارت سرتاسری طالبان در افغانستان هموار گردد.

اثر ارزشمند و قابل مطالعه:

کتاب طالبان در پشت نقاب، با تمام کاستی هایش یک اثر ارزشمند و قابل مطالعه برای شناخت بیشتر طالبان و دست های پشت سر این جریان است. مطالعۀ این کتاب را من برای نسل جوان کشور در مکاتب و دانشگاه ها توصیه می کنم تا انگیزه های بیشتری در شناخت طالبان و خطر تفکر طالبانی برای ثبات و توسعۀ سیاسی و اجتماعی افغانستان پیدا کنند.

مشخصات کتاب:

نام کتاب:                        طالبان در پشت نقاب

نویسنده:                         ابومسلم شیرزاد

ناشر:                             انتشارات سعید

چاپ و صحافی:                چاپخانه سباوون

ویراستار:                       عبدالمالک عطش

طرح جلد و برگ آرایی:      مرکز گرافیک کلک

شمارگان:                       1000 نسخه

نوبت چاپ:                      چاپ اول/ تابستان 1393

بهاء:                             200 افغانی

همه حقوق چاپ و نشر به ناشر محفوظ است. 

نام

دیدگاه

جای حرف دارید.

شمارۀ رَمز را وارد کنید. اگر زمان اعتبارش تمام شد، لطفا صفحه را تازه (Refresh) کنید و شمارۀ نو را وارد کنید.