ایجاد برنامۀ دوکتورای زبان «فارسی-دری» در «پوهنځی؟» ادبیات «پوهنتون؟» کابل!
٣ حوت (اسفند) ١٣٩١
ایجاد برنامۀ دوکتورای زبان و ادبیات دری (فارسی- دری) در پوهنځی ادبیات پوهنتون کابل از نظر اهمیت بلی، اما ازنظر مضمون و شکل نهاد آموزشی نه!
نشر خبر ایجاد دوره آموزشی دوکتورا در رشته زبان وادبیات دری وپشتو در دانشکده زبان وادبیات دانشگاه کابل توسط وزیر تحصیلات عالی آقای عبیدالله عبید بتاریخ 29 دلو 1391 از تلویزیون ملی ، نویدی خوشی برای هر شهروند وبه ویژه جامعه دانشگاهی ،علمی وتحقیقی افغانستان است. به گفته آقای وزیر در دور اول این برنامه، ابتدا استادان دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل و ولایات و سپس دانشجویان جذب خواهند شد، آقای عبید تربیت نیروی ورزیده و متخصص به زبان های ملی کشوررا از اجندای اصلی این برنامه خواند. وایجاد زمینه تحصیل در سطح دوکتورا در دانشگاه کابل را دستاورد بزرگی در تاریخ افغانستان قلمداد نمود. بدون شک ایجاد دوره آموزشی دوکتورا در دانشگاه کابل عمل خردمندانه ،ارزشمند، ملی وافتخار افرین است.
ایجاد برنامه های آموزشی عالی از جمله دوکتورا در رشته های زبان وادبیات دری وپشتو یک ضرورت می باشد .زیرا مهد پیدایش وتکامل هردوزبان در جغرافیایی است که بیشترین آن هم ازلحاظ تاریخی واکنون مربوط به افغانستان می باشد که به اثر بی لطفی وتعصبات حکومات افغانستان در بخش فارسی – دری، بیشترین افتخارات وامتیازات آنرا کشورهمسایه ایران نصیب شده است. درحالیکه افغانستان می توانست با اتخاذ واجرای برنامه های مفید آموزشی وفرهنگی افغانستان را صاحب چنان جایگاهی بسازد که نه فقط داوطلبان سطوح مختلف تحصیلات عالی داخلی ، بلکه داوطلبان خارجی نیزمی توانستند درجات عالی دانشگاهی را ازنهاد های افغانستان بدست بآوردند.
درجه یا مدرک دانشگاهی به گواهی نامه ای(دیپلوم) از یک کالج(مکاتب عالی) یا یک دانشگاه گفته می شود که معمولاً همراه با عنوان یا موقعیتی خاص به گیرنده اعطا می شود. این گواهی نامه اغلب برای تایید اتمام موفقانه ی یک واحد درسی معین شده برای دانشجو و یا برای نشان دادن تلاش و فعالیت درخور دانشجو با حد گواهی مورد نظر، به وی اعطا می شود. امروزه این گواهی نامه ها ودرجات، اغلب شامل متخصص کوچک (associate's) ، لیسانس(bachelor's)، ماستر(master's) ودوکتورا(doctoral ) می باشد.
البته درجه دوکتورای عالی(Higher Doctorate) در بعضی از کشور ها وجود دارد که به دانشمندان ارشد(Senior Scientist) اعطا می گردد.
برنامه دوکتورا(PhD Programme)چهارسال ویا حد اقل سه سال را دربر می گیرد که مرکب ازبخش تحقیقات ویک ترکیب کوچک آموزشی است. تحقیقات تحت نظر استاد رهنما با نوشتن PhD Thesis)) وبخش آموزشی درحد (15درصد) تمام زمان دوره دوکتورا برای تعمیق و گسترش عناصر آموزش ادامه پیدا می کند.
در افغانستان درجه تحصیلات عالی بالاتر از لیسانس الی سالهای 1360 وجود نداشت . برای بار نخست در سالهای حکومت حزب دموکراتیک خلق برنامه ماستری در انستیوت پیداگوژی ،پلتیخنیک وانستیوت علوم اجتماعی ایجاد شد .بعد از مدتی از بین رفت واز سال 1385 در دانشکده زبان وادبیات دانشگاه کابل از سر گرفته شده که تا حال ده ها دانشجو در شش دوره ماستری از بخش های فارسی و پشتو به درجه ماستری فارغ داده و درآینده ممکن است درموسسات دولتی وخصوصی گسترش یابد. اما برنامه دوکتورا تجربه کاملآ جدید در افغانستان است که مستلزم تمامی امکانات (محیط آموزشی معیاری ،اساتید ،مواد درسی و...... می باشد ، امید وارم وزارت تحصیلات عالی آنرا مطالعه وفراهم ساخته باشد .
برنامه دوکتورا در رشته های زبان وادبیات دری وپشتو یک برنامه تحقیقی آموزشی به بلند ترین سطح است. اهداف آن باید فراتر از اظهارات وزیر تحصیلات عالی آقای عبید که " تربیت نیروی ورزیده و متخصص به زبان های ملی کشوررا از اجندای اصلی این برنامه خواند ه است" باشد.
به نظر بنده پاسداری از اصالت ،رشد وتوسعه زبانهای دری وپشتو متناسب به ظرفیت وکاربرد آنها و نیازمندی امروز جامعه در سطح ملی وبین المللی است. که در نوبه خود میدان گسترده ای را برای انجام فعالیتهای تحقیقاتی از جمله رویکرد تحقیقی به پیشینه زبانهای دری وپشتو،ارایه مستندات، ویژگی ها ،مشترکات وتفاوت ها هردو زبان،داد ستدهای زبانی و.......... مساعد می سازد.افغانستان به عنوان یک کشور فارسی زبان وپشتو زبان بهترین بستر آموزش وتحقیق میباشد
اهداف این برنامه عالی است، اما رسیدن به آن به وسایل وابزار ضرورت دارد که باید درست انتخاب وآماده گردد. یکی از وسایلی مهم رسیدن به اهداف، پرهیزاز داد وستد های غیر ضروری وطبیعی زبان است که در نتیجه آن سچه گی وپاک نگهداری زبانها تضمین می گردد؛ موضوع مهم دیگر تضاد زبانی درمضمون وشکل نهادی که برنامه درآن قرار است اجرا شود، دیده می شود ،یعنی شکل نهاد به زبان پشتو و مضمون به زبان دری- فارسی، بنآ شکل نمی توان مضمون را با ظرافت هنری وادبی زبان بازتاب دهد. از اینرو تضاد از نظراصولی و فلسفی وجود دارد که باید حل گردد.این تضاد ناشی از تحمیل واژه های پشتو(پوهنځی و پوهنتون) به عیوض واژه های (دانشکده ودانشگاه) فارسی – دری است. هرگونه تحمیل واژگان یک زبان به زبان دیگر نه تنها خلاف اصول وقواعد زبان است، بلکه از زیبایی وارزشمندی آن می کاهد. نمونه بارز آن برنامه دوکتورا زبان وادبیات دری(فارسی- دری) در پوهنځی زبان وادبیات پوهنتون کابل است . که تضاد بین مضمون وشکل نهاد وهمنیطورتضاد بین هدف وسیله برنامه آموزشی دیده میشود. نمی توان با وسیله نادرست به هدف درست رسید.
پرستیژ واعتبار موسسه اعطای عنوان درجه آموزشی خیلی مهم است . این اعتبار علاوه بر دیگر عناصر ضروری شامل اسم نهاد نیز می شود، اسم رسمی نهاد پوهنځی وپوهنتون کلیمات فارسی دری نیست . این کلیمات که معادل کلیمات(Faculty، university ) درزبان انگلیسی است در بخش پشتو درست است .اما در بخش زبان وادبیات فارسی دری آن بار معانی را که دانشکده ودانشگاه در ذهن تداعی وبازتاب می دهد را ارایه کرده نمی تواند.چنانیکه دانشکده ودانشگاه به زبان پشتو نمی تواند. اسمای انگلیسی به مراتب درست تر وبااعتبار تر از کاربرد کلیمات پشتو در بخش فارسی دری وبرعکس کاربرد فارسی دری دربخش پشتو است. زیرا گواهینامه های دانشگاهی( academic degree) به ویژه دوکتورا( PhD) که بلندترین درجه آموزشی دانشگاهی است دارایی حیثیت واعتبار بین المللی می باشد. توجیه این امر از دیدگاه اصول وقواعد زبان، حمل بارمعانی، ،زیبا شناسی ،هماهنگی ،علمی و منطقی، دادوستد های زبانی و حقوقی وقانونی نه در سطح ملی ونه در سطح بین المللی قابل اعتباراست.
امروز حیثیت واعتبار دانشگاه ها ی پیشرو تحقیقاتی در بازار رقابتی بستگی مستقیم به ارایه معلومات راجع به رویکرد نوآورانه تحقیقات میان رشته ای و تاکید بر آموزش با کیفیت بالا به داوطلبان( PhD) دارد. این دوعامل دانشگاه را یک مکان جذاب برای پژوهشگران و داوطلبان دوکتورا مشتاق به گشایش مرزهای دانش بشری می گرداند.
تمام دانشگاه معتبر در جهان در به مبارزه دعوت کرد ن ویا تحقیقات به چالش کشیدن(Challenging research) خود ،ارایه محیط تحقیقاتی جذاب(an attractive research environment) برای داوطلبان(PhD) ، کیفیت تحقیقاتی که در رتبه بندی بالا در ارزیابی پژوهشی و رتبه بندی های بین المللی (. The quality of research is reflected in high ratings in research assessments and international rankings)منعکس شده است را برخ رقیبان می کشد.
افغانستان نیز ناگزیر است تا حد ممکن این عوامل را پیش بین باشد واولین گام را سنجیده بردارد.اسم نهاد اکادمیک را از نظر شکل ومحتوا ،لفظ ومعنا ،همخوان وهماهنگ به زبانی که برنامه دوکتورا به آن پیشبرده می شود بسازد. اصلاح وحل این موضوع نتنها وسیله مناسب برای رسیدن به اهداف، بلکه یک پروژه تحقیقی خوب در موضوع سچه سازی وپرهیز از دادوستد غیر ضروری زبانها می تواند باشد. وزارت محترم تحصیلات عالی باید پیش از شروع برنامه اسم نهاد را به هردو زبان رسمی کشور دری وپشتو در لوحه(یعنی دانشکده زبان وادبیات دانشگاه کابل به زبان دری و دکابل پوهنتون د ژبی او ادبیات پوهنځی ) بنویسد. واین امر را درتمام دانشگاه ها دیگر نیز به اجرا بگذارد. هرگاه این اصلاح صورت نگیرد علاوه بر موارد غیر مؤجه در بالا اشاره شده موانع فراوان را در اجرای برنامه ایجاد می کند. بطور مثال دواطلب دوکتورا در زبان وادبیات فارسی- دری که به سطح سواد اساسی ، تحلیلی وعلمی رسیده وبالای پایا ن نامه (PhD thesis) یا(PhD Dissertation) خود در موضوعات شامل حوزه زبان وادبیات فارسی دری کار می کند چگونه قبول خواهد کرد که به عیوض دانشکده ودانشگاه ،پوهنځی وپوهنتون بنویسد.هرگاه وی این کار را به اشتباه ویا هر دلیل دیگر انجام دهد ،استاد رهنما آنرا اصلاح باید کند. هرگاه هردو مرتکب اشتباه شوند،دوتن حریفان رسمی (Opponent) در تقریظ خود به پایان نامه ، ایشان را متوجه میسازد وهمینطورموسسه معتبر وپیشقدم علمی دارای صلاحیت ارایه تقریظ که نظر آن در ارزیابی وتائید تیزس ضروراست آنرا زیر سوال می برد ودر نهایت وشورای اختصصاصی بررسی درجه علمی دوکتورا آنرا قبول نخواهد کرد.علاوه برآن اسم موسسه به زبان دیگر جذابیت وحیثیت آنرا در نزد داوطلبان داخلی و خارجی از بین می برد. از طرف دیگرافغانستان به عنوان کشوری مهد پیدایش وتوسعه زبانهای فارسی- دری وپشتو که هردوزبان رسمی مملکت است ،وظیفه دارد تا در بالا بردن اعتبار وحیثیت علمی واکادمیک این نهاد در سطح ملی وبین المللی بکوشد ودانشکده زبان وادبیات را درآیند حتی به سطح دانشگاه ارتقا بخشد تا در آن مزید بر دانشجویان ومحققین داخلی دانشجویان وپژوهشگران سطوح مختلف خارجی را جذب نماید.جای بس تآسف است که تا اکنون شهروندان افغانستان درجات ماستری ودوکتورا را در رشته زبان وادبیات از کشور های خارجی به ویژه ایران در بخش فارسی- دری ، و از روسیه در بخش پشتوکه زبان آن کشور هم نمی باشد بدست می آورند.
به نظر بنده وقت آن رسیده تا مسولین وزارت تحصیلات عالی ومراجع زیربط دیگر اقدامات بنیادی را درچارچوب برنامه ها سیاست ها واستراتیژی های رشد وتوسعه آموزش ودانش عملی سازند.مسایل که ایجاب مباحثه علمی را می نماید را در محافل دانشگاهی(academic) در معرض بررسی وارزیابی قراردهند،نگذارند تا محافل سیاسی براساس منافع تنگنظرانه ومتعصب خویش استفاده ابزاری نماید. برای من جای بس شگفت است که پارلمان کشور در دودوره نمی تواند قانون تحصیلات عالی را با وجود صراحت ماده ( 16) قانوان اساسی تصویب کند وآنرا به دادگاه عالی (استره محکمه ) جهت تفسیر می فرستد ودادگاه عالی نیز تفسیر غیر عادلانه وغیر مؤجه وسیاسی را مخالف ماده (16 ) به استناد جمله آخیر که ارتباط منطقی وصراحت با اصل مواد این ماده ندارد گنگ وبی ربط می باشد و به گفته شرکت کنندگان لویه جرگه قانون اساسی بعدآ مهندسی شده است ،انجام می دهد. که خود گره را در کار اضافه می نماید . ناتوانی این مراجع مسول باعث می شود تا سیاسیون و متعصبان با استفاده از احساسات پاک جوانانی که توانایی درک درست موضوع را ندارند آنها را در باهم درگیر سازند .چنانکه نمونه های آن در سالهای گذشته در دانشگاه کابل دیده شد. اما وزیر تحصیلات عالی وقت آقای دادفر با آنکه وعده حل آنرا داد جرئت عملی کردند آنرا نکرد،آقای دوکتور اشرف غنی احمد زی باوصف اظهارات اش در مورد کاربردکلیمه دانشگاه در کمپاین انتخاباتی ریاست جمهوری گفت" نمی توان زبان را سانسور کرد" اما در زمان ماموریتش در پست ریاست دانشگاه کاری را انجام نداد .حالا آقای دانشمند عبیدالله عبید وزیر تحصیلات عالی برنامه دوکتورا را چنین اعلام می نماید"برنامه دوکتورای زبان های پشتو ودری در پوهنځی زبان و ادبیات پوهنتون کابل" این متن در مورد زبان پشتو بسیار دقیق ودرست است اما در مورد زبان فارسی – دری تضاد زبانی در اسم نهاد ها دیده می شود. من باور دارم که آقای وزیر سواد درک این نقص را دارد،شاید روی مصلحت ویا مامور ومعذور بودنش ازکنار این موضوع مهم بی خیال رد می شود. به گفته عاشق پیشه گلزار ادب لسان الغیب محمد حافظ شیرازی: "عجب از لطف تو ای گل که نشینی با خار-- ظاهرآ مصلحت وقت در آن می بینی" اکتفا مینماید. به نظر بنده حل این موضوع در صلاحیت ومسولیت وزیر ومسولین وزارت تحصیلات عالی کشوراست، فقط اراده وشهامت عمل را میطلبد. چنانکه بزرگ مرد با شهامت آقای عطا محمد نور والی مدبرولایت بلخ در مورد دانشگاه بلخ انجام داد امروز اسم دانشگاه به هردو زبان رسمی درلوحه دانشگاه مزین است. هرگاه با زهم خود را در حل موضوع عاجز می داند. بهتر است موضوع را به مباحث دانشگاهی وعلمی (البته نه به ماشین تولید به اصطلاح" اصطلاحات ملی " به یک زبان ) راجع سازد. زیرا جای ارزیابی موضوعات علمی نهاد های دانشگاهی ومراکز علمی تحقیقی می باشد.هرگونه توجیه دیگردر طرز دید، تعصب آمیز وپا در هواخواهد بود. تعصب بمعنی رجحان دادن به فکر ومکتب خود برخلاف دیگران، عدم دانش باعث رجحان ورجحان باعث تعصب وتعصب سبب تبعیض و تبعیض موجب برخورد می شود.تقریبآ 98 درصد دانشمندان به درجه نوبل به این عقیده اند که تعصب علمی امکان ندارد. همچنان مصلحت در تحلیل موضوعات علمی وتحقیقی جای ندارد.
درصورت عدم توجه به آن نه اینکه اعتبار وحیثیت این نهاد زیر سوال می رود، بلکه به همان اندازۀ که این اسم برای زبان پشتو از دیدگاه اصول وقواعد زبان، حمل بارمعانی، ،زیبا شناسی ،هماهنگی ،علمی ، منطقی، دادوستد های زبانی و حقوقی وقانونی درست و قابل اعتباراست، به همان اندازه برای زبان فارسی- دری نادرست وفاقد اعتبار می باشد.
در پایان به رئیس جمهورکشورآقای حامد کرزی پیشنهاد می کنم تا در یک اقدام ملی وتاریخی با صدور فرمانی نوشتن اسمای تمامی واحد های اداری از قریه تا شهر ها،ادارات ملکی ونظامی ،القاب وعناوین علمی،تحقیقی ،اسناد (تذکره هویت،پاسپورت،گواهینامه ها ودیپلوم ها ...) و پول ملی را به هردوزبان رسمی کشور اجباری بسازد.این کارموثریت گسترده وکثیرالبعدی دارد. ازجمله : - زمینه آشنایی ومعرفی هردو زبان رسمی با کمترین هزینه وآسان ترین شیوه ازسطح قریه درکل کشور به عیوض برنامه های غیر موثر وزارت معارف واکادمی علوم تآمین می شود، همچنان عدالت ورشد متوازن زبان های رسمی،رفع تعصب وتبعیض، حل اختلافات زبانی وتامین وفاق ووحدت ملی و...... تامین می گردد. به قول (حافظ).
شاه را به بود از طاعت صد ساله زهد قدر یک ساعت عمری که در او داد کند
عین پبشنهاد را به شورای ملی افغانستان به ویژه مجلس نمایندگان(ولسی جرگه) دارم تا با استفاده از صلاحیت های قانونی ومسولیت وظیفوی خویش با تصویب قانونی به حل این معضل خاتمه بخشند.
دکتر دستگیر رضایی
3 حوت 1391مصادف به 20 فبروری 2013
به دیگران بفرستید
دیدگاه ها در بارۀ این نوشته
دوکتور دستگیر رضایی