بررسی دشواری های راه ترانزیتی افغانستان باکشورهای همسایه
١٢ جوزا (خرداد) ١٣٩١
بتارخ 2می 2012 خبری در بی بی سی نشرشد که ایران پنجاه هکتار زمین را در بندر تجارتی چا بهار به مدت پنجاه سال به تاجران افغان اجاره میدهد این تواقنامه توسط وزیر تجارت افغانستان ومدیر عامل بندر تجارتی چاه بهار در کابل به امضاه رسید که تاجران افغان سالانه از واگزاری هرمتر مربع زمین به مبلغ چهل افغانی (هفتاد سنت) حق الاجاره خواهند پرداخت وآقای احدی وزیر تجارت افغانستان "استفاده از بندر چا بهار را در رشد اقتصادی افغانستان با اهمیت خواند". که البته امضای این تواقنامه برای کشور ما یک امید واری توام با احتیاط است .
ما در گذشته تجارب تلخی را با دو کشور همسایه ایران وبه خصوص پاکستان داشتیم وهنوز این مشکل دارد که دراثر روابط وانکشافات غیر پیش بینی شده وتنش های سیاسی راه ترانزیتی را به حیث یک حربه موثراقتصادی و سیاسی بدون درنظر داشت توافقنامه های متعدد ترانزیتی درمقابل افغانستان استفاده نموده اند. بخصوص کشور پاکستان چندین تواقنامه های ترانزیتی را با افغانستان عقد نمود که قرار داد اخیر ترانزیتی یک امیدواری در مورد سهولت راه ترانزیتی برای حکومت وهمچنان تاجران افغان خلق نمود ولی دیری از عقد این قرار داد نگذشته بود که امید واری ما به یاس مبدل شد و قرارداد های عقد شده با پاکستان صرف حرف های روی کاغذ باقی ماند و ازجانب پاکستان این توافقنامه بارها نقض شد وهر باربا بهانه های مختلف اموال التجاره افغانستان را در بندر کراچی توقف داد واز این طریق ضربه ای بزرگ اقتصادی بر کشور ما وارد ساخته است یکی از این مشکلات ترانزیتی با پاکستان که البته هدف سیاسی را در بردارد چند روز قبل در اخبارجهان نشر شد که به تعداد چهارونیم ملیون کتب درسی شاگردان مکاتب افغانستان دربندر کراچی توسط حکومت پاکستان توقیف شد به بهانه اینکه کتب چون به کمک حکومت امریکاه در دوبی چاپ شده و پاکستان ادعا دارد که اموال ناتو تحت قیود ترانزیتی پاکستان است بناٌ کتب درسی شاگردان افغان نیز اموال ناتو شمرده شده واجازه انتقال رابه افغانستان ندارد و تماس ها ی مکرر وتقاضا های حکومت افغانستان ونهاد های مدنی در این مورد بی جواب ماند و پاکستان به این تقاضاها ی افغانستان وقعی نگذاشت , همچنان ایران سال گذشته در قهر زمستان واردات نفت افغانستان را که از کشورهای عراق وکشور های خلیج تهیه شده بود واز طریق ایران به افغانستان وارد میشد در نزدیک سرحد ایران به تعداد هزارها لاری های نفت کش مال افغانستان را متوقف ساخت ویک اضطراب وکمبود نفت را در مارکیت های افغانستان ایجاد نمود , هردو کشور همسایه خوب درک کرده اند که انسداد راه ترانزیتی بهترین وسیله فشار سیاسی واقتصادی به مقابل افغانستان است .تهدید های راه ترانزیتی پاکستان وایران به یک شکلی در آینده ادامه خواهد داشت , ولی افغانستان اکنون نظربه موقف مهم جیوپولیتیکی که دارد میتواند که یک استراتیژی موثر درمقابل تهدیدات این کشورها وضع نماید ولی نظر به ملاحظاتی که نزد حکومت آقای کرزی است از تاکتیک های دست داشته وموثر مقابل این دوکشور همسایه تا حال استفاده نکرده است.
قبل از اینکه در مورد استراتیژی وتاکتیک های که اکنون افغانستان در اختیار دارد واز آن درمشکلات راه ترانزیتی کشورهای همسایه استفاده کند .شرح داده شود
بائیست نخست توضیح نمود که هدف از تاسیس بندر بحری چا بهار درایران وبندر بحری گودر در پاکستان چه است ؟ بندر بحری چا بهار درایران صرف به هدف قایم نمودن ارتباط راه های موصلاتی با کشور های آسیای میانه وبازار یابی برای مال التجاره تولیدات ایران از طریق افغانستان است وهمچنان بندر بحری گودر پاکستان نیز صرف به منظور راه یابی به مارکیت های کشور آسیای میانه از طریق افغانستان تا سیس گردید وهردو کشورهمسایه برای انکشاف این دو بنادر بحری سرمایه گزاری های هنگفتی را متقبل شده اند وبرای بدست آوردن مارکیت های کشورهای آسیای مرکزی به رقابت اقتصادی برخواسته اند وسعی دارند که توسط شاهراه ها و تمدیدخطوط آهن به این هدف برسند چون بندربحری گودر درپاکستان وبندر بحری چابهار ایران برای افغانستان نیز ازنگاه اقتصادی اهمیت زیاد دارد لازم است که برای معلومات خوانند گان محترم درمورد این دوبندر بحری تازه تاسیس مختصر توضیحات بعمل آید وبعداٌ توضیح خواهد شد که افغانستان چه وسایل وروش های سیاسی واقتصادی را دردست دارد که بر مشکلات ترانزیتی کشورهای همسایه فایق آید .
اول :بندر بحری گودر پاکستان : تاسیس بندربحری گودر چندین هدف را در بر دارد :
1- بندر بحری نوتاسیس گودر نسبت به بندرکراچی کوتاه ترین راه به سرحدات افغانستان است .
2- از نگاه استراتیژیک بندر بحری گودر ازکشور هند نسبت به بندر بحری کراچی خیلی فاصله دارد. و دردر گیری های هندو پاکستان بندرکراچی مورد حمله هوائی هندوستانی ها قرار گرفت که فعالیت بندرکراچی را برای یک مدتی فلج نمود.
3- تاسیسات بحری گودردارای چندین مرحله است که مرحله اول آن به کمک حکومت چین بسر رسید و 75 فیصد مصرف مرحله اول را چینائی ها متقبل شدند که توسط یک کمپنی سنگاپور اداره ومدیریت میشودو مرحله دوم تاسیسات بندری گورد در سال 2010 تکمیل گردید. دراینجا باید تذکر داد که بندر بحری گودر به مشکلات سیاسی ومنطقوی نیزمواجه است وچون گودر درایالت بلوچستان واقع است وبلوچها دربسر رسیدن این بندر پروبلم ها ایجاد نموده وچندین باربالای انجنیرهای چینائی حمله نموده اند. که در کارآن موقتاٌ تاخیر وارد شد.
4- گودر پروژه بزرگی است که بدون کمک چینائی ها و کنارآمدن با آزادی خواهان بلوچ امکان موفق بودن آن به حیث یک بندر بحری بین المللی کم است و گذشته از آن زیر بنای کمکی مانند راه آهن وظرفیت های صناعتی در این منطقه کمتر انکشاف نموده است.
5- بخش های جنوب افغانستان برای کوریدور ترانسپورتی پاکستان فعلاٌ طوری که شاید وباید مساعد نیست که از این طریق به کشورهای آسیای میانه به آسانی اموال التجاره را انتقال دهد.
6- بانک انکشاف آسیائی خیلی محتاطانه پروژه گودر را ارزیابی نمود ودر راپوری توضیح شده که شاید اگر این پروژه بزرگ تکمیل شود این بندرتنها برای کشورهای اوزبیکیستان وترکمنستان مفید ثابت شود .
دوم: بندر بحری چابهار ایران :
1- بندر بحری چابهار توسط سرمایه گزاری وکمک کشور هند تاسیس واین بندربحری از نگااستراتیزیک و طبق برنامه های لوژستیک کشور ایران که از خلیج فارس بدور است تاسیس شد واز جانب دیگر کشور ایران قبلاٌ پلان نموده بود که بندر عباس بندر بحری مهم استراتیژیک ایران است که در دهن تنگه هرمز درخلیج فارس موقعیت دارد وبندرعباس نسبت رفت وآمد های کشتی های بزرک نفت کش از یک طرف واز سوی دیگر وجود پایگاه های قوای بحری امریکا در کشور های خلیج وگزمه های قوای بحری غول آسای امریکاه به مشکل مواجه است بنا برهمین سبب ایران در صدد یک ساختمان بندر بحری دیگر شد که از یک طرف از ظرفیت ازاندازه زیاد بندرعباس کاسته شود واز جانب دیگر بندر عباس صرف برای توقف کشتی های بزرگ بار بردار روسیه وکشورهای ممالک اروپائی در نظر گرفته شود وبندر بحری چا بهار به حیث یک بندر آزاد بحری به منظور تجارت وراه ترانزیتی برای افغانستان وکشور های آسیای مرکزی خدمات ترانسپورتی وتجارتی راعرضه کند.
2- بندر چابهار به اساس پلان انکشافی طویل المدت کشور ایران که توسط آن مناطق شرقی کشور را ازنگاه راه های مواصلاتی وزیربنای رشد اقتصادی در نظر گرفته شده بود اساس گذاشت .
3- ساختمان این بندر بخصوص در سال 2002 به کمک هند وتوسط انجنیران هند پلان گزاری وبه شدت عمل پیشرفت نمود کمک ها و فعالیت های انکشافی هند تنها به بندر بحری چابهار محدود نمانده و کشورهند برای آنکه جلو انحصارکلی راه ترانزیتتی پاکستان را بصوب افغانستان وکشور های آسیای مرکزی گرفته باشد در قسمت احداث شاهراه ائی که ازبندر بحری چابهار بسوی کشور افغانستان و همچنان خط آهن که بسوی افغانستان امتداد یافته نیز کمک های زیادی را متقبل گردیده است وایران به سمت شمال بخصوص با کشورهای آسیای مرکزی , بخصوص افغانستان و تاجکستان روابط نسبتاٌخوب سیاسی واقتصادی داشته وایران برای آنکه شاهراه ابریشم را یک شاهراه مهم اقتصادی برای ارتباط تجارتی خویش پایه گزاری نماید وحتی ارتباط مستقیم بسوی تاجکستان را تقویه وانکشاف داده باشد چندین پروژه های ترانسپورتی را نیز درآن کشور کمک نموده و در ساختمان پروژه تونل انزاب تاجکستان بطور فعال سهم گرفته است وهمچنان پل بزرگی را که امریکاه بالای آمودر یا آباد نمود به شاه هراه چابهار الی خجند تاجکستان کمک بزرگی نموده است.
استراتیژی افغانستان درمقابل تهدید های راه ترانزیتی کشورهای همسایه وراه یابی جدید مواصلاتی :
1- نخست با یست تذکر داد که راه ترانزیتی جدید چاه بهار می تواند یک راه ترانزیتی بدیل کراچی تورخم – چمن خواهد شد که در این صورت از اهمیت استراتیژیک راه ترانزیتی کرچی – تورخم – چمن خواهد کاست .
2- پاکستان به لاری های افغانستان که داخل خاک پاکستان میشوند تضمین بانکی تقاضا دارد که از توان ما لکین لاری های باربری افغان ها بلند است و هدف پاکستان از اخذ تضمین بانکی برای لاری های افغان محدود ساختن خدمات ترانسپورتی افغان ها در داخل پاکستان است , مقابلتاٌ این روش را افغانستان نیز می تواند در مقابل لاری های باربری پاکستان تقاضا نماید .
3- پاکستان ازلاری های باربری افغانستان که داخل پاکستان میشود تکس استفاده از شاهراه ها را تقاضا دارد ولی لاری های پاکستانی بدون تادیه تکس شاهراه ها داخل افغانستان میشودند وبائیست افغان ها نیز تکس برای لاری های بارکش پاکستان تقاضا نماید .
4- پاکستان بنا بر بهانه های مختلف اموال التجاره افغان را در بندر کراچی برای مدت نامحدود توقف داده واز توقف اموال وکالاهای تجارتی افغان تقاضای دیمرچ را دارد واین اقدام بل مثل را افغانها نیز در سرحد تورخم وچمن بائیست برای اموال پاکستانی انجام دهند .
5- چون پاکستان برای ساختمان بندر بحری گودر وهمچنان ایران بندر بحری چا بهار را با سرمایه گزاری هنگفت تا سیس نموده اند به سببی است که اموال التجاه خویش را از طریق افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی برسانند اگر ایران طوری که سال گذشته لاری های نفت کش افغان را در نزدیک سرحد بدون کدام دلیل موجه توقیف نمود بائیست عین همین اقدام را افغانستان درمقابل کشور همسایه ما ایران نماید به فارسی یک متل است که میگویند:چیزی که عوض دارد گله ندارد.
6- افغانستان سعی کند که راه ترانریتی دیگری را جستجو وراه یابی نماید وقرار خبری که چند روز قبل به نشر رسید که افغانستان در مجلس شانگهای که عنقریب دایر میشود افغانستا ن به حیث ناظر درآن مجلس اشتراک خواهد نمود وافغانستان دراین مجلس از کشورچین تقاضا خواهد نمود که یک قرار داد استراتیژک را با افغانستان عقد نماید واگر حکومت افغانستان به این هدف نایل آید کشورچین شاید افغانستان را در تمدید شاهراه جدید شمال شرقی از طریق بدخشان به سرحد چین کمک نماید که البته انکشاف این راه جدید ترانزیتی برای هردو کشور مزیت مهم تجارتی را خواهد داشت. و از طرف دیگر افغانستان را از قیوداتی ترانزیتی که پاکستان وایران وقتاٌ فوقتاٌ درمقابل افغانستان وضع میکند نسبتاٌ مصئون خواهد ساخت .
7- چون پاکستان راه ترانزیتی کراچی را برای انتقال وسایل حربی امریکاه بسته است و امریکاه در کوشش است که برای انتقال وسایل حربی خویش از طریق ترکمنستان , قزاقستان وروسیه راه ترانزیتی جدید را ترتیب داده وازاین طریق وسایل جنگی , پرسونل وماشین آلات خودرا در بنادر کشورهای اروپائی انتقال دهد وبرای این منظور با کشور های نامبرده در گفتگو ومذاکره است بائیست افغانستان نیزپیش بین بوده و به تعقیب آن با کشور های ترکمنستان , قزاقستان وروسیه نیز داخل مذاکره شود که اگر بتوانند در آینده ازراه ترانزیتی جدید به بنادر کشورهای اروپائی ارتباط تجارتی قایم سازد گرچه این راه ترانزیتی از نگاه مفدیت اقتصادی برای افغانستان ممکن مصرف زیادی را ایجاد خواهد نمود ولی در موقع اضطراری میشود از این راه ترانزیت جدید استفاده نمود.
به دیگران بفرستید
دیدگاه ها در بارۀ این نوشته
داکتر سخی سیدکاغذ