روش تحقیق در علوم انسانی
٢١ ثور (اردیبهشت) ١٣٩١
مقدمه:
مطمئناٌ آموزش هرچه با تحقیق ومطالعه و مباحث علمی و آگاهی از ساختار های علمی آمیخته شود، مسیر بهتری را در جهت تحقیق اهداف خود پیدا خواهد نمود، تدوین مقاله علمی برای انتشار در مجله های علمی به ویژه در محیط های دانشگاهی و دانشسرایی شیوه متعارضی برای تولید کننده گان و دست اندر کاران مسایل علمی است.
نقشی که علم بر عهده دارد این است که قوانین و اصول کلی را در زمینه چگونگی وقایع و پدیده هایی که به علم مورد بحث ارتباط دارد ایجاد کند و از این رهگذر ما را قادر سازد تا دانستنی های خود را پیرامون مسایل مختلف به یک دیگر مرتبط سازیم و نسبت به وقایعی که هنوز برایمان نا شناخته است، به درستی و به طور قابل اعتماد پیشبینی نماییم.
صرف نظر از آثار حقوقی، اداری و استخدامی مقالات علمی، هر نویسنده علاقه مند است حاصل کاری خود را در مجله یا نشریه منتشر کند و آن را به خوانش علاقه مند دانش برساند. ضمن اینکه غالباٌ محققان، اعم از دانشجویان تحصیلات عالی یا مسوولان پروژه ها ... ناگزیرند از کار خود مقاله ارایه دهند، روی این ملحوظ دانستن معیار ها و به کار بستن روش های تحقیق و پژوهش برای هر پژوهشگرامری حتمی پنداشته میشود. بنابر ارزش مندی خاصی که پژوهش و تحقیق در عرصه کار های علمی و محیط های اکادمیک دارد و با توجه به اینکه تحقیق در دانشکده های مختلف دانشگاه ها وتربیه معلم های افغانستان تدریس میشود بناٌ موجودیت یک جزوه درسی که بتوان به کمک آن به اساسات و اصول تحقیق پی برد، همین ضرورت مرا واداشت که اثر علمی خود را تحت نام روش تحقیق در مضمون تاریخ بنگارم.
قابل یاد اوریست اثری علمی دست داشته تحت عنواوین، روش تحقیق در علوم اجتماعی، مراحل تحقیق درعلوم اجتماعی، منابع جمع آوری معلومات روش تاریخی، مشاهده، روش سروی یا پیمایش، پرسشهای چندپاسخی، مصـاحبه(گفتگو)، مقایسه علم تاریخ باعلوم مثبته و بعضی ازمسائیل موردبحث درتاریخ را مورد بحث قرار گرفته است وبه ترتیب روی هریک از مراحل تحقیات اسنادی با دقت تمام پژوهش به عمل آمده است.
باید تاکید نمایم، امروز تحقیق و پژوهش از جمله مسایل نهایت با ارزش و مهم محسوب میشود که نمی توان راهکار های تحقیق را در داخل این برگ نهایت محدود ارایه کرد؛ اما این اثر کوچک می توند به عنوان نخستین گام در عرصه تحقیق تا اندازه موثر واقع شود، البته پژوهش در زمینه تحقیق کاری بس دشوار، وقت گیر و مستلزم تجربه کافی در زمینه میباشد. همین موضوع سبب گردیده تا من به مطالعه آثار سایر دانشمندان در این عرصه پرداخته و با استفاده مزید از تجارب آنها سطح علمی خود را بالا ببرم. در اخیر از استاد رهنما خود شوئندوی محمد عمر "خواجه" استاد تربیه معلم سیدجمال الدین افغان اظهار سپاس میکنم با آنکه مصروفیت های درسی و خانوادگی که داشت از هیچ نوع همکاری دریغ نورزید.
با احترام
صفی الله " راستین"
روش تحقیق در علوم اجتماعی
روش های تحقیق:
روش های تحقیق در علوم عبارت از کلیه وسایل ومراحل جمع آوری منظم اطلاعات وشیوه تحلیل منطقی آن ها برای نیل به یک هدف است. این هدف بطور کلی کشف حقایق است به همین جهت اصولی کلی آن در کلیه علوم یک سان میباشد.
علوم اجتماعی نیز مانند دیگر علوم در تحقیقات خود از (روش علمی استفاده میکنند) روش علمی به "مجموعه روش ها وشیوه های ذهنی وحسی اطلاق میشود که پژوهشگر را به حقیقت میرساند ویا به رای اثبات حقیقت بکار می آید."
روش های تحقیق در علوم اجتماعی:
قبل از ان که به توضیح مسائیل اساسی روش های تحقیق بپردازیم ابتدا به بیان کلمات تر کیبی روش تحقیق می پردازیم. کلمه روش تحقیق معادل میتود Method در زبان های اروپائی بکار رفته است این کلمه از ریشه یونانی Methodos که مرکب M eta and odos به معنای بعد، راه، طریق، روش، شیوه، اخذ شده است و در اصل جستجو تحقیق "پیگیری ورسیده گی" طریقه انجام کار، .... میباشد.
روش را مجموعه شیوه های تدابیری دانسته اند که برای شناخت حقیقت و بر کناری از خطا بکار برده میشود و در تعریف دیگر از روش آمده است: روش به معنای جستجو، طریقه انجام کاری و ترتیب وتنظیم کار فکری است ومقصود از آن عبارت است از مجموعه شیوه ها وتدابیر که برای شناخت حقیقت وبر کناری از خطا بکار رود.
تعریف تحقیق:
تحقیق به معنی پژوهش،ثابت کردن،رسیدگی وارسی کردن به مطلب رسیدن است ومنظورازآن درعلوم اجتماعی: عبارت ازتلاش درجهت شناخت وپی بردن واقعیت ها بررسی ویا اثبات صحت ثقم وفرضیه است.
به بیان دیگرتحقیق عبارت ازمجموعه اقدامات است که به کمک مشاهدات درجهان ظاهری برای کشف قسمت ازمشخصات جهان حقیقی انجام میگیردبطورمثال: انسان هربامدادمیبیند که آفتاب ازخاوربرمی خیزددرآخرروز درباخترفرومیروداین مشاهده مربوط به جهان ظاهری است ولی ازآزمایش ها واندیشه های که بسترآن ازآغازتابه امروزبرای کشف شکل ومشخصات زمین آفتاب وروابط بین آنهاوکشف علت برآمدن وفرورفتن آفتاب ومشخص کردن وزن زمین،آفتاب دردنیای حقیقی صورت گرفته است تحقیق نامیده میشود.
پژوهشگر کیست؟
پژوهش گر فردی است که در جستجو وتلاش دریافت حقیقی مصروف بررسی و پژوهش متداوم میباشد، تا آن را کشف به دییگران عرضه نماید. برای در یافت حقیقت باید پزوهشگر دارای ویژه گیهای عالی اخلاقی و علمی باشد. هر محقق باید عالم و دانشمند باشد؛ به ویژه در رشته یی از علوم که در ان پژوهش را به اتمام میرساند.
محقق و پژوهشگر همه اطلاعات را حساب شده و از روی نظم جمع کرده ومرتب در انبار ذهن ریخته است، پس محقق توانایی دارد موضوع را پس از دریافت ترتیب و نظم دهد، پرده از روی اسرار بر دارد و آن ها را متجلی سازد، بناٌ با اصول و روش های پژوهش آشنا باشد و نیرو تنظیم و تصنیف دانشها را داشته باشد.
روش تحقیق:
عبارت ازکلیه وسائیل ومراحل جمع آوری منظم اطلاعات وشیوه تحلیل منطقی آنهابرای نیل به یک هدف است این هدف بطورکلی کشف حقایق است وبه همین جهت اصول کلی آن درکلیه علوم یکسان باشد.
مراحل تحقیق درعلوم اجتماعی
تحقیق درعلوم اجتماعی مانندسائیرعلوم ازمراحل مختلف میگذرداین مراحل عبارت انداز:
1:- بیان مسئله وطرح موضوع:
منطورازبیان مسئله یامسائیل اجتماعی به زبان علمی است این امرشامل محدودکردن مسئله، توضیح مسئله ولزوم انجام بررسی وتجربه درموردآن است.
وقتیکه موضوع تحقیق مشخص شدپژوهشگر بایدبامحدودکردن موضوع آن رابه مسئله تحقیقی تحقیق کندگفتن اینکه میخواهیم درباره جرمی تحقیق کنیم کافی نیست، بایدمعین نمایم که کدام جرم رادرکجاودرمیان چه گروهی میخواهیم بررسی کنیم.
به عبارت دیگربایددامنه موضوع رامحدودنمودوفعالیت های که موردمطالعات صورت میگیردمشخص شود.
2:- فرضیه:
پژوهشگر بااستفاده ازتجربه هاشخص وازمجموعه اطلاعات علمی پراگنده که درارتباط باموضوع تحقیق دارداستفاده کرده به ارائیه فرضیه می پردازدوفرضیه، حدس گمان است که درذهن پژوهشگر دررابطه به مسئله اجتماعی وجوددارد.
3:- طرح تحقیق:
طرح تحقیق شامل طرح برنامه خط مش یامجموعه ازجستجوی هائی است که پژوهشگر برای رسیدن به هدف تحقیق خواهدپیمود.
4:- گردآوری نمونه ها:
پس ازاینکه نمونه هاواطلاعات لازم جمع آوری شدپژوهشگر بایدبه تجزیه وتحلیل آنها بپردازد،ابتدابایدنمونه های خودراسازمان داده به صورت جدول ها درآوردآنگاه به انجام تحلیل آماری وتحقیق تجزیه بپردازدهرفردتاثیردارد. لزوم دیدخاص باپژوهشگر خواهددادپژوهشگر علوم اجتماعی بایدبه فرهنگ؛جامه آشنائی داشته باشدباتحقیقات اوبه صورت تزئین به وجودنیاورد. اگرقادربه درمان دورازجامعه نباشد لااقل به شناسای دردهابپردازد.
تحقیق چیست؟
دانشمندان بادرنظرداشت چوکات عمومی تحقیق برای آن تعریفات مختلف راداده است.
1:- تحقیق یک اقدام مجاهده علمی است که ازطریق روش های منطقی برای دریافت حقایق جدیدیاآزمون کردن حقایق کهن انجام داده میشود.
2:- تحقیق علمیست برای دریافت حل مشکلها ازطریق جمع آوری تحلیل تفسیرمعلومات که به صورت منظم وتحت یک برنامه معین صورت میگیرد.
3:- تحقیق اجتماعی روش است منظم برای مطالعه تحلیل ودرک حیات اجتماعی به منظوربازدیدتصحیح یاآزمون این دانش درتشکیل یک نظری علمی کمک بنمایدیادرساحات دیگرازآن استفاده به عمل آید.
4:- تحقیق علمی عبارت ازمطالعه منظم بازدیدشده تجربی (علمی)وانتقادی فرضیه هاراجع به روابط مفروضی بین پدیده هاطبیعی واجتماعی انواع روش هابامعیارهاگوناگون قابل تقسیم بندی بامعیارزمان پرداخته میشود.
1- روش تاریخی 2- روش مرتبط باپدیده های زنده حیات اجتماعی
1- روش تاریخی یاروش سندی:
این روش دربسیارازمتون علوم اجتماعی درروش تاریخی یامشاهده غیرمستقیم نامیده میشود.
باانکشاف براسنادومدارک، به مطالعه جوامع وپدیده های اجتماعی دورازدسترس پژوهشگر اجتماعی به ویژه وقایع وامورگذشته میپردازدآنهارابه نوع بازسازی میکند.
1- حوادث تاریخی زنده نیست درک وفهم هابطورمستقیم نمیباشد.
2- تکرارمسائیل گذشته درزمان پژوهشگر امکان پذیرنیست بنابراین پژوهشگر بامعیارهازبان خودوقایع راتحلیل میکند.
3- بسیارازحوادث ثبت نشده مهارت دراسنادومدارک جای نگرفته اندباتوجه به مشکلات ذکرشده بسیاری ازمشکلات دیگردرانجام این روش ،به آن پژوهشگر وجودداردپژوهش گرعلوم اجتماعی برای بسیارازتحقیقات مانندجنبش ها، تحولات وانقلابات اجتماعی بااستفاده ازاین روش میکوشدبه درک جنبه های مختلف زندگی اقدام وعلل به رابطه علل ومعلول وقایع که باعث تغیرجامعه شده انددست یابد.
علاوه براین شناخت بسیارازپدیده های اجتماعی مثل فرهنگ درارتباط باسابقه تاریخی آنه امکان دارد. مگرآزمایش درعلوم اجتماعی امکان پذیرنیست.
نقش واهمیت روش تاریخی شناخت جوامع وپدیده های اجتماعی ومقایسه آنهابه منظوربازدیدعلل وعوامل وپیدایش حوادث پدیده های اجتماعی ودست یابی به قانون علمی به خوبی روشن میگردد.
منابع جمع آوری معلومات روش تاریخی
درروش تاریخی برای جمع آوری معلومات منابع متعددوجوددارد.
در زمینه تحقیق تاریخ علاوه از مراجعه به کتاب های تاریخی محقق مجبور است به صنایع دستی، مجلات تاریخی، یادگارها، آبدات تاریخی، شخصیت های باصلاحیتو برجسته تاریخ مراجعه کند. این گونه تحقیق با استفاده از اسناد و مدارک معتبر انجام میشود تا از این طریق بتوان ویژه گیهای عمومی ومشترک پدیده ها و حوادث تاریخی و دلایل بروز آنها را تبیین کرد، به گونه نمونه؛ تحقیق تاریخی میتواند به بررسی اوضاع و احوال دولت ها و نحوه عمل آنها و نوع روابط شان با مردم پرداخته، عوامل سقوط آنها را تشخیص داده براساس ان نظریه ارائه دهد. تحقیقات تاریخی همواره با مشکلات فروان روبه روست که مهم ترین مشکل ان عدم حضور محقق در صحنه واقعه است تا بتواند بطوری زنده اطلاعات ومدارک مورد نیاز را گرد اوری کند؛ در نتیجه، مبع عمده اطلاعات و داده های او اسناد، شواهد ومدارک است که می تواند حول مسأله تحقیق به آنها دسترسی پیدا کند.
مشکل دیگر تحقیقات تاریخی، سازمان دادن اطلاعات و مدارک گرد آوری شده است؛ یعنی محقق زمانی میتواند به تجزیه وتحلیل یک واقعه بپر دازد که امکان برقراری ارتباط بین اسناد، مدارک، تصویری از وضعیت وخصوصیات زمان حادثه وجود داشته باشد؛ مسلماٌ این کار نیز مستلزم کامل بودن مدارک است که احتمال دارد گاه محقق نتواند مدارک به دست آمده را با حدس وگمان و تفسیر پرکند و تصویر سازی نماید؛ در چنین شرایطی ارزشی علمی کار وی در معرض تردید قرار میگیرد. از همین جاست که برخی از صاحبنظران ارزش تحقیقات تاریخی را به دلایل زیر ضعیف می دانند:
1 محقق در صحنه حضور ندارد ونمیتواند متغیر ها را شناسایی و کنترول کند.
2 امکان تهیه مدارک کافی برایش وجود ندارد وبرای به نتیجه رساندن تحقیق نا چار است به حدس و گمان و تفسیر شخصی متوصل شود.
3 برخی از منابع کسب اطلاعات مانند نقل قول های سینه به سینه، سندیت و اعتبار ندارد.
ولی اگر محقق تاریخی دقت کامل داشته باشد، میتواند طوری عمل کند که اعتبار علمی کارش کاهش نیابد. او باید نخست مدارک و اسناد را بررسی و ارزیابی کند اسناد وشواهد معتبر را مبنای تحقیق خود قرار دهد. در گام دوم تاحد امکان مدارک و شواهد مورد نیاز را کامل نموده، بین انها ارتباط برقرار کند. در گام سوم از دخالت دادن نظریات شخصی و تعبیر ها و تفسیرهای غیر منطقی خود داری نماید وبا استفاده از شیوه مقایسه مدارک و شواهد وتحلیلی منطقی آنها، گسستگیهای اسناد را بر طرف کند.
منابع تاریخی را میتوان به دو گروه عمده زیر تقسیم کرد: منابع دست یکم، منابع دست دوم یا منابع دست چندم.
منابع دست یکم: منابع هستند که به صورت مستقیم در ارتباط با حادثه یا پدیده قرار میگیرند وممکن است به شکل کتابها، کستهای ثبت شده به عنوان منابع شفاهی، تصاویری و سایر منابع.
منابع دست چندم: منابع هستند که به طور غیر مستقیم در ارتباط با حادثه قرار دارند و به اتکای منابع دست یکم تهیه میشوند که ممکن است به صورت نقل قول های مستقیم یا غیر مستقیم یا به صورت کتابهای وشفاهی، چند دست بگردن واز سندی به سندی دیگر انتقال یابند. طبعی است هر چه این اسناد بیشتر دست بدست شوند، ارزش انها بیشتر کاهش می یابد، چون امکان دخل و تصرف یافتگی و بی دقتی در آنها وجود دارد؛ بنابراین محقق تاریخی باید تحقیق خود را به اسناد یکم و یا هم نزدیک تر به ان متکی نماید.
تعداد از منابع تحقیق تاریخی بدین شرح است:
الف- منابع نوشته ها:
مدارک هستند که به صورت کتابهای نویشته شده اند و در رابطه مستقیم با پدیده و واقعه مورد بررسی قرار دارند، مانند کتابها، اجازه نامه، فرمان ها، پرونده ها اداری، تابلو های خطاطی، آرأ دادگاه ها، گزارش جلسه ها، گزارش های رسمی، وصیتنامه ها، قرار دادها، قباله ها، کتیبه ها وسنگ نبشته ها، استشهاد ها، اظهار نامه ها، اعلان ها، صورت حساب ها، گزارش های تحقیقی، روزنامه ها، مجلات، شرح وقایع تاریخی ، وقایع سالنامه ها، زندگی نامه اشخاص، شرح خاطرات نامه ها، یادداشت ها روزانه شجره نسب، اسنادتاریخی وسفرنامه ها... وغیره. که بصورت عمده خود فرد یا ناظر یا کاتب حاضر آنها را به رشته تحریر در آورده است و به طوری کلی از اعتبار بالایی بر خور دارند.
ب- منابع شفائی:
عبارت اندازمطالب که اکثراًسینه به سینه ازنسل به نسل دیگرمنتقل شده یا در خاطرات مردم قرار دارندو از حافظه ها گرفته می شوند. منابع عمده در این مورد عبارت اند از: تصانیف واشعار، خاطره ها، نقل قول های که بر اساس شنیده گیهایی است که از حادثه یا پدیده ی نقل شده باشد،سخنرانیها، مصاحبه ها و مذاکرات و مجادلات و گفتوگوهایی که در باره مسأله صورت گرفته ودر کست ثبت وبعداٌ استخراج گردد، آداب وسنن جامعه که برای تصویر وقایع تاریخی و فرهنگی مورد استفاده قرار میگیرد، لطیفه های که بر سری زبان ها است، داستانها، افسانه ها، اساطیر، ضرب المثلها، فلکلور، ملل وسننی ملی.
ج- منابع هنری:
این منابع بنا های هستند که در دوره های تاریخی ساخته شده و هنوز بصورت آثار باستانی باقی مانده اند و حاوی اطلاعات خوبی از ویژه گیهای دوره تاریخی احداث بنا ها هستند. مانند: ساختمان ها، کاخها، پلها، جاده ها، کنده کاریها، نقوش ساختمانی، مقبره ها، سنگ قبر ها، زیارت گاها، کاروانسراها، آب انبار ها، قلعه ها، و نظایر آنها از این مقوله اند. دراین زمینه میتوان ازنقاشی های تاریخی ، مجسمه های تاریخی وغیره نامبرد.
د- وسائیل مادی:
این منابع اجسامی هستند که از دوره های تاریخی باقی مانده اند وباستان شناسان با تجربه وتحلیل آنها می توانند ویژه گیهای زمان مربوط را تصویر سازی کنند ومنبع خوبی برای مطالعات تاریخی فراهم آورند این منابع عبارت اند از: سفال ها(ظروف گلی)سکه ها، پرده های نقش درا، آلات ابزارووات، کتیبه ها وامثال آنها بهترین مثال برای منابع مادی است.
منابع شنوائی وبینائی:
تاریخی گذشته ازمنابع شنوائی بینائی چندان دارانیست ولی به تدریج به وسیله فیلم نوارصوتی ریکاردمانندآنهااین منابع تاریخی نیزبرای خودجای درمیان منابع پرارزش تاریخی پیداکرده است.
اسناد الکترونیکی:
این اسناد سابقه طولانی ندارند، ولی از منابع تحقیق تاریخی هستند که برای آینده ارزش پیدا می کنند. این منابع عبارت اند از: حافظه کمپیوتر(رایانه) دیسکها(انبار فن آوری)، فلش ها(انبار های فن آوری کوچک)، جبعه های اطلاعاتی، تارنما ها(انترنیت)، تارنگار ها(بلاکفا)، دورنشان ها(فیس بوک) وغیره...
نقد اسناد:
محقق تاریخی با تکیه براسناد و مدارک ومنابع تهیه انها میتواند اطلاعات را برای تجزیه وتحلیل جمع آوری کند، بنا براین، مهمترین وطیفه او بررسی نقد و ارزیابی سند است تا از این طریق اعتبار آن نزد او تایید شود و با اطمینان خاطر بتواند به آن اتکا نماید. به این اقدام نقد سند گفته میشود که بر دو گونه است: نقد بیرونی و نقد درونی
الف – نقد بیرونی :
محقق حقیقی بودن واصالت سند را مورد بررسی قرار می دهد. یعنی اینکه آیا سند مربوط به واقعه است یا خیر؟ ویا احتمال جعلی بودن وجود ندارد؟ محقق تاریخی باید سند را باسایر اسناد و شواهد تاریخی مربوط مقایسه نماید؛ به گونه نمونه: او باید امضأ و مهر، تارخ، گونه خط، نوع جوهر به کار گرفته، گونه کاغذ، پوست یا چرم یا چوپ وغیره، گونه کلیمات، سبک نگارش وغیرآن را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد و آن را با سایر اطلاعات مربوط به شخص، واقعه یا تکنالوژی دوره مربوط به سند مقایسه نماید و از صحت تعلق آن موضوع مورد مطالعه اطمینان حاصل نماید.( دررابطه با مواد جمع آوری شده در مطابقت به موضوع.)
ب – نقد درونی:
پس از اطمینان از صحت ارتباط سند با موضوع مورد بررسی، ارزیابی محتوای مطالب مطرح میشود که آیا اطلاعات صحیح است و تصویر درستی از موضوع یا واقعه را ارائه می دهد؟ آیا مطالب آن با موازین عقلی تطبیق میشود؟ ایا در بیان واقیعت غلو نشده است؟ آیا سند تحت فشار و احساس ترس یا تحریف گونه نویشته نشده است؟ آیا سند واقیعت را وارونه جلوه نمی دهد؟
به طور کلی نقد بیرونی ودرونی اسناد موارد زمانگیر و پرهزینه است، ولی جز این چاره یی نیست؛ زیرا نتایج تحقیق بر پایه این اسناد شکل میگیرد و اگر روایی انها مورد تایید واقع نشود، تحقیق اعتبار نخواهد داشت.
تحقیقات درحدودوسیع:
تحقیقات درحدودوسیع روش عمده است که درمطالعات وتحقیقات اجتماعی مورداستفاده قرارمیگیرد. دراصطلاح جامعه روش درحدودوسیع عبارت ازمشاهده جوامع اطراف وجوانب موضوع است بدین ترتیب ملاحظه میگرددکه بااین روش امکان مطالعه بوجودنمیاید، البته این مسئله ازاهمیت آن نمی کاهدبلکه دربسیارازموقع ناچاربه استفاده روش درحدودوسیع هستیم بطورمثال:ازنظرشهروندان یک شهرمیخواهیم راجع به مسئله خاص مطلع شویم باجمعیت وسیع روبروهستیم کی میبایدازاین روش استفاده کنیم همیشه دراینگونه مطالعه ازطریق نمونه گیری استفاده میکنیم.
تحقیقات ژرفانگر:
این روش خصوصاٌدرجوامع محدودوگروه های کوچک مورداستفاده قرارمیگیردپژوهشگر بامطالعه خاص وسعت محدودقادربه مطالعه عمیق موردنظرمیشوداین روش درمردم شناسی بیشترمورداستفاده قرارمیگیردمثلاً: مطالعه روستاء عشائیریاقشرخاص ازجامعه موردنظرباشدتحقیقات ژرفانگرازدوفن استفاده میکند.
1- مونوگراف(تک نگاری) 2- مطالعه موردبرگزیده
1- مونوگراف "تک نگاری":
فن مونوگراف"تک نگاری" عبارت است ازمطالعه یک گروه کوچک ازجمع جنبه های معنوی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، وغیره مانند: مکتب، دانشگاه، دانشسرا، مدرسه ،کتاب خانه ،روستاء که یک واحداجتماعی است دراین شیوه میتوان ازمعلومات کلی ترآغازکردسپس به مطالعات جزئی که رسیدن خوب این فن دراین است که به وسیله آن علاوه بررسیدن یک سلسله واقعات ارتباط مسائیل نیزروشن میگرددبطورمثال:وقت ماازاوضاع اقتصادی ،جغرافیای، آداب ، رسوم ومسائیل تاریخی روستائی مطلع شویم پدیده اجتماعی موردنظربطورکاملترمیتوان موردبررسی قرارگیرد.
مطالعه موردبرگزیده:
دراین موردپژوهشگر سعی میکندیک موردخاص رابه عنوان یک موردمستقل درنظربگیردوآنراازجمع جهات موردبررسی قراردهدموردتحقیق ممکن است فرد، خانه، واده یابخش وسیعترازاینها باشد.دراین بررسی ماسعی میکنیم یک موجودرابه عنوان یک کل تلقی کنیم اوضاع گوناگون حیات آنرابشناسیم وبعددیگرگونی آنرادرطی زمان مطرح نمائیم مصاحبه درتحقیقات ژرفانگربرای جمع آوری معلومات کاربردبیشتردارددربرخی تحقیقات روش پنهان گروژرفانگرمورداستفاده قرارمیگیردوحاصل بررسی ها مکمل میشوند.
روش های گردآوری معلومات:
باآّنکه روش های خاص گرآوری وتحلیل نمونه درشاخه های گوناگون بررسی جامعه شناسی وعلوم اجتماعی بایکدیگر تفاوت داردامادربیشترتحقیقات علوم اجتماعی به دوروش گردآوری معلومات صورت میگیرد.
1- روش تحقیقات ساحه کار: که آنرامشاهده بامشارکت نیزمیگویند.
2- روش سروی ویاروش پیمایش بکارمیرود.
پژوهشگر درساحه کارباگروه یاجامعه موردمطالعه زندگی میکندممکن است نقش مستقیم درفعالیت های آنهابه عهده بگیردومشاهده شود.
اماشیوه سروی یاپیمایش عبارت است از گردآوری انواع مختلف معلومات درباره یک محل یااجتماع که میتوان درآن ازروش های مختلف چون مشاهده بررسی ومصاحبه استفاده کرد.
مشـــــــــــــــــــــــــاهده
مشاهده اولین گام درراه تحقیقات اجتماعی است انسان ازراه حواس خودبه اطلاعات زیادی دست میابدوازواقعات زیادی آگاهی حاصل میکند کسب اطلاعات وواقعات به واسطه حواس رامشاهده مطلق می نامند.
یک مشاهده ساده نخستین گام برعلم مبحث علمی است انسان دراکثراوقات به مشاهده پدیده هامی پردازدولی تقریباًاکثرمشاهدات سطحی بوده ودرتحقیقات علمی نمیتوان به آن متکی بود.
همه افرادبشرپیوسته درحال مشاهده کردن میباشندامامشاهده علمی درراه هدف وموضوع مشخص انجام میگیردازمشاهده معمولی جدامیگرددمشاهده گربایدارتباط مناسب برقرارکندبداندکه چگونه ببیندچه چیزراببیندوچگونه یادداشت کند.
اهمیت مشاهده:
1- بااین کارثبت وقایع درحین وقوع امکان داد
2- چون پژوهشگر خوددرجریان موضوع قرارمیگیردبه مطالب جمع آوری شده میتوانه اطمینان بیشترکند.
3- گاهی تحقیق روی بعض مسائیل ازطریق دیگرامکان نداردبایدمشاهده حتمی صورت گیردمانندبیماران روانی، بی سوادان، حوادث طبیعی، رشدگیاهان، جانوران وانسان
4- پژوهشگر قبل ازتحقیق به فراهم آوری موجبات همکاری درموضوعات موردمطالعه نیازداردمانند استفاده ارامکانات فیلمبرداری ،ضبط صداویدوئی وغیره به شرط اینکه مانع رفتارطبیعی افرادموردمطالعه قرارنشود.
اگرمشاهده گرنتوانسته باشدکه تمام موادومطالب رادروقت مشاهده یادداشت نماید درفرصت وزمان مناسب میتواند یادداشت های خودرا بافیلم ها، عکسها،صداها، بازدیدتنظیم وتکمیل کند.
انواع مشاهده :
مشاهده رامیتوان برای انواع مختلف هدف هاتحقیقی بکاربردمثلا ممکن است ازمشاهده استفاده انکشافی کردیااینکه مشاهده جمع آوری اطلاعات تکمیل به منظورتغیرتفسیروتحلیل نتائیج باشد بوسیله روش های دیگربدست آمده است وگاهی ازمشاهده به عنوان روش های اصلی جمع آوری اطلاعات استفاده شود.
مشاهده اکتشافی:
مشاهده بدون اینکه ازقبل مواردی رابرای مشاهده درنظر بگیردبه عمل مشاده دست میزندوبه عبارت دیگربدون هیچگونه برنامه قبل به صورت نامنظم آنچه رامشاهده کرده است یادداشت میکنداین نوع مشاهده درمواردکه هنوزپژوهشگر تحقیق خودراشروع نکرده است به عنوان مقدمه تحقیق استفاده میشودبه نحوزمینه ساز پیدایش فرضیه هادرتحقیق است.
برخی اوقات مطالعه اکتشافی بطوراتفاقی وطی یک حادثه پیش میاید.
تاریخ علم مملوازاکتشافات است که حاصل مشاهدات تصادفی میباشد وباهدف پیش بینی شده تحقیق رابطه نداشته اند.
استفاده دیگری ازاینگونه مشاهده درموقع است که اطلاعات لازم درباره پدیده اجتماعی موردنظردراختیارنباشدبطورکه پژوهشگر نتواندازروش های دیگری مشاهده یامصاحبه اطلاعات لازم رابدست آورددرمشاهده اکتشافی بنابرهدف تحقیق ونظم لازم ممکن است مشاهده کننده به عنوان ناظرعمل کند وازوجوداواطلاع نداشته باشدویااینکه خطوروشرکت اودرصحنه مشاهده بدون مانع انجام گیرد.
مشاهده غیراکتشافی:
این نوع مشاهده در تحقیقات اجتماعی بیشتر مورد توجه است ومعمولاً هنگام که در روش ساحه لفظ مشاهده بکار رود چنین معنا را در ذهن میسازد مشاهده غیر اکتشافی دارای طرح ونقشه قبلی است مشاهده کننده مواردمشهور مورد نیاز را یاداشت میکند و ان را ثبت می نماید. در مشاهده غیر اکتشافی مشاهده کننده مانند مشاهده اکتشافی عفو از اعفاگرد و داخل واقعه باشد یا میتواند به عنوان ناظر خارج از واقعه گروهی مورد مطالعه را مشاهده نماید.
مشاهده غیر مستقیم:
در این روش که با روش تاریخی نیز معروف است پژوهشگر اجتماعی تکیه به اسناد مدارک به مطالعه جوامع وپدیده ها دور از دست رس به خصوص وقایع وامور گذشته می پردازد و آن ها را نوع باز سازی میکند وقایع را از خلال اسناد ومدارک مکتوب وگزارش سیا حان ومورخان و یا از آثار وابسین باقی مانده مورد بررسی قرار داده واز این طریق میتواند تا حدی به ریشه یابی آداب رسوم ونهاد هائی اجتماعی جامعه معاصر دست یابد تا در نتیجه به کشف و قانون مندی ها پدیده های اجتماعی مورد مطالعه برسند.
مشاهده مستقیم:
درین مشاهده گاهی آن را مشاهده ساحه نیز میگویند. پدیده زنده وقابل دست رس مورد توجه بوده پژوهشگر با استفاده از فنون مختلف در باره امر مورد نظر اطلاعات لازم را جمع می نماید و این نوع مشاهده به مشاهده ژرفانی و مشاهده حدود وسیع تقسیم میشود.
الف – مشاهده ژرفائی: در این نوع مشاهده هدف پژوهشگر و رود به ژرفا و عمیق پدیده هائی اجتماعی است بنا بر این موضوع مطالعه را امر محدود ومشخص قرار میدهد وسعی میکند پدیده مورد نظر را عمیق اند و به تفصیل مورد توجه قرار دهد تا به ژرف هائی اندیشه ها پرایش ها پیوند هاهی موجود بین امور اجتماعی در قلم رو محدود و مشخص پی برد در این نوع مطالعه خود با افراد آن زنده گی کند به آداب رسوم وروش هائی عادی زندگی آن ها علاقه وپا بندی نشان دهد مشاهده ژرفائی را مشاهده مشارکتی نام داده اند.
مشاهده حدود وسیع: این نوع مشاهده از رایج ترین انوعروش تحقیق میباشدکه هدف آن جمع آوری معلومات لازم در پهنه جامعه ها گروه هائی بزرگ وجمعیت هائی گسترده میباشد در این روش مسائیل چون نهاد هائی اجتماعی آداب رسوم سازمان هائی اجتماعی امور سیاسی واقتصادی جامعه مورد نظر قرار میگیرد از ان جاه که موضوع آن وسیع پراگنده در پهنه جامعه است از عمق و ژرف هائی آن خوسته میشود با این همه دارای اعتبار قابل ملاحظه ای میباشد مشاهده پهنائی یا در حدود وسیع در جمع اوری اطلاعات بیشتر بدمبال جنبه هائی کمی پدیده هائی اجتماعی است و این روش به آمار متن است پژوهشگر سعی میکند اطلاعات لازم را بصورت آماری به وسیله پرسش نامه ومصاحبه جمع آوری نماید در مجموع مشاهده در حدود وسیع یا پنهائی دارای سه مرحله است.
1 نمونه گیری به گسترده بودن موضوعات مورد نظر 2 تهیه پرسش نامه ومصاحبه 3 تجزیه تحلیل محتوا پرسش نامه و استخراج نتایج بدست آمده.
عوامل موثر در مشاهده:
منظور عوامل است که در مشاهده کننده تأثیر میگذارد این عوامل عبارت اند از: الف – فرد پژوهشگر ب – تحقیق ج- میدان تحقیق که بر پژوهشگر لازم است . این عوامل را شناخته وبه تأثیر هریک از آن ها در مسائیل تحقیق و اثر پزیری خویش را این عوامل آگاه هوشیار باشد بعضی از این عوامل عبارت اند از 1 تمایلات شخصی 2 زیرکی تیزهوشی 3 عوامل فرهنگی منظور از عوامل فرهنگی مانند طبقه اجتماعی ومحیط موثر بر مشاهده گر است 4 دانش پژوهشگر در موضوع.
ب – هدف تحقیق : دقت وتعمق بر حسب هدف و موضوع تحقیق تغیر میابد.
ج – ساحه یا میدان تحقیق: هدف مطالعه هر چه باشد پژوهشگر هموارره با این پرسش ها روبرو است. چه چیز را باید مشاهده کرد؟ برای اتمنان در باره دقت وصحت مشاهدات چه باید کرد؟ چگونه باید ثبت کرد.
ثبت مشاهدات:
ثبت مشاهدات نیز از موارد است که مشاهده گر باید به آن توجه کامل داشته باشد نکات چند در مورد ثبت مشاهدات مطرح میگردد.
1 – موضوعات مورد مطالعه را به اجزاء بخش های کوچک تقسیم کنند.
2 ممکن است بر اثری معلومات پژوهشگر و با تکرار مشاهده و بعضی مسائیل برای پژوهشگر بدیهی باشد پژوهشگر همواره بکوشد هر آنچه را که مشاهده میکند از بدیهی وغیر بدیهی ثبت کند.
3 در هنگام مشاهده ویادداشت به اندازه قدرت کوشش شود تا توجه دیگران جلب نگردد وباعث تغیر رفتار مشاهده شونده گان نگردد پژوهشگر میتواند نکات را ممکن است فراموش شود با رمز یا داشت کند.
4 – در بعضی حالات موارد مشاهده بعداً یاداشت شود این کار بلافاصله بعد از خارج شدن از محیط مورد مشاهده صورت گیرد تا نظارت شخصی اصلی مشاهده جدا نشود.
5 – تا نظارت شخصی از اصلی مشاهده جدا شود یادداشت ها چند بار خوانده شود.
6 بطور مستقیم مشاهدات خود گزارشی تهیه کنند تا مراجعه به آن ها متوجه شود تا چه اندازه گزارش او کامل یا ناقص بوده است.
7 یادداشت هائی تهیه شده قبل از خاطره کار به شخصی که در کار تحقیق دخالت نداشته است سپرده شود تأسیس از مطالعه نقایص کار را با پژوهشگر گوش زد کند.
8 در صورت که پژوهشگر از نکات انحرافی یا تناقص کار خود آگاه باشد باید آن ها را بازگوکند همچنین موارد را که مشخص یا مراجعه مانع کار تحقیق او شده است ذکر کند تارای بررسی پژوهشگرین بعدی هموار ترشود.
9 ممکن است موارد مشاهده خصوصاً انسان باشد و از هدف مشاهده کنند نیز آگاه شود رفتار طبعی از خود نشان ندهد "خودنقص کاراست"
10 وقوع بعضی از اعمال را نمیتوان پیش بینی کرد مانند عکس العمل شاگردان در مقابل تشویق تحصیل علم ویا مراسم اذدواج حوادث طبعی پژوهشگر باید چنین مسائیل را نیز در نظر بگیرد.
11 بعضی مطالب ممکن است برای مشاهده گر بدیهی به نظر رسد بنابرین بهتر است قبل از مشاهده موارد مورد نظر را یاد داشت کند تا مسئله فراموش نشود.
اطلاعات بدست آمده بیشتر کیفی است تا کمی، باید هم این گونه باشد اگر سعی کنیم توصیف چگونه گی رفتار وپیش آمد ها را بصورت کمی در آوریم از اهمیت وارزش معلومات کیفی جمع آوری شده کاسته میشود سیزده مسئله دیگر مدت زمان لازم برای مشاهده است که گاهی لازم است برای مشاهده سال ها یا روزها وقت صرف شود.
روش سروی یا پیمایش
با بکار گیری روش پیمایش میتوان از گرد آوری انواع مختلف اطلاعات در باره یک محل ویا اجتماعی یادوره خاص زندگی اجتماعی بدست آورد در روش سروی از میتود های مختلف چون پرسش نامه ومصاحبه استفاده کرد.
پرسش نامه:
تهیه پرسش نامه نیاز به تحقیق ظرافت ودقت خاص دارد بنابرین در تهیه یک پرسش نامه دقت کامل بکار برد در نتیجه تدوین پرسش نامه در طی زمان نسبتاً طولانی مراحل طی میشود در مرحله اول کوشش شود از وسعت مطالب کاسته شود موضوع محدود گردد تا پرسش ها مندرج در یک پرسش نامه وشرایط زمان مکان اجرای آن در جامعه نمونه نیز اندشید.
پس از آماده شدن پرسش نامه لازم در یک ازمایش مقدماتی ومورد بررسی قرار بگیرد یعنی در نمونه کوچک از جمعیت آماری پرسش نامه اجراشود تابه اشکال پرسش ها واکنش پاسخ گویان وبطوری کلی مشکل ها پرسش نامه پی ببریمبعد از رفع نواقص میتوان پرسش نامه را در جامعه نمونه مورد نظر به اجرا گذاشت در مرحله اجرائی نقش پرسش گران بسیار اساس است چگونه گی ارتباط حفظ بی طرفی کامل وبر خورد یک نواخت یک سان پرسش گر با پاسخ گو از مسائیل هستن که بائیست که در انجام آن ها بسیار دقت کرد زیرا هرگونه واکنش نظرات پاسخ گو را دور میسازد بعد از جمع آوری پرسش نامه های تیر شدهه مراحل بعدی طی میشود تا ما را در دریافتن مسائیل کمک نماید.
تهیه واجراء پرسش نامه:
یکی از مهم ترین روش هائیکه در روش هائی پیمایش مورد استفاده قرار می گیرد پرسش نامه میباشد.
که درحقیقت یکی ازمهمترین راه های جمع آوری اطلاعات درجهت رسیدن به هدف تحقیق بکارمیرود.
پرسش نامه شامل یک سلسله پرسش هاتدوین شده است که درجهت رسیدن به هدف تحقیق بکارمیرودتهیه پرسش نامه کارتخصصی میباشدکه درآن تنظیم پرسش نامه نوع پرسش هابکارگیری پرسش نامه نتیجه پرسش وتفسیرنمونه های آماری هرکدام ازاهمیت خاص برخورداراست دراینجااشاره به مواردمذکورخواهیم داشت.
پرسش نامه چیست؟
پرسش نامه ازجمله ابزاراست که درعلوم اجتماعی کاربردگسترده داردشامل سلسله پرسش های است معیاری شده وروشن که برای سنجش فرضیه یاآزمون نظریه بکارآیدتهیه پرسش نامه باتوجه به ظرافت آن وپیچیدگی رفتارهای انسان کاردشوارمیباشد.
گونه پرسش ها:
برحسب درجه آزادی پاسخ گودرپاسخ دادن دونوع پرش یکی بازودیگری بسته قابل ذکراست نوع میانه هم وجودداردتقسیم بندی دیگری به اساس ماهیت پاسخ هاست.
پرسش نامه باپرسش های بازبسته:
دراین نوع پرسش هاتعدادپرسش هابه دنبال یکدیگرنوشته میشودوبرای هریک ازپرسش هاپاسخ های احتمالی یاجای خالی درزیرهرپرسش منظورمیگردد. پاسخ گوپاسخ هرپرسش رادرقسمت مربوط آن مینویسد ویا اگرپاسخ انتخابی باشد پاسخ درست رامشخص میسازدپرسش هااینگونه پرسش نامه هاراپرسش های بسته میگویندخوبی بزرگ این نوع پرسش هاآسان پاسخ دادن ونیزمسهولیت استخراج تجزیه وتحلیل نمونه هاست. بازوبسته بودن پرسش هانشان دهنده حدودآزادی محل است که دراختیارپاسخ گوقرارمیگیرد.
پرسش های بازدارای مقوله پاسخ ثابت نیست وشخص موردپرسش میتواندکاملاٌآزادپاسخ راپرسیدیااگرپژوهشگر به صورت مصاحبه ازاین نوع پرسش نامه استفاده میکندموظف است اظهارات پاسخ گورابه دقت ثبت کندهنگام پرسش طرح میشودوپاسخ آن به بلی ونه یابی نظراست درپاسخ های تعین شده فقط علامت بگذاردبطورمثال نمونه ازپرسش بسته رااینگونه مطرح میکنیم.
برای شما کسب خبرازکدام یک ازمنابع خبری بدست میاید؟ 1- رادیو2- تلویزیون3- مطبوعات4- مردم 5- رادیوهای خارجی6- هیچکدام. ویاآیاشمادرانتخابات شورای ملی آینده شرکت میکنید. 1- بلی 2- خیر 3- نمیدانم 4- بدون پاسخ. برعکس به پرسش بازآزادگفته میشودکه پاسخ گوبه چنین پرسش های محدودملزم نباشدوهرچه میخواهدمیتواندبگویدبطورمثال نمونه ازپرسش بازرااینگونه مطرح میکنیم.
بیکاری درجامعه ما معلول چه عوامل است یاعمده ترین مشکل معارف افغانستان رادرچه می بینید.
پرسش های بازتحقیق راممکن میسازدکه جنبه سطحی آن کمترراست درحقیقت به کمک اینگونه پرسش هاوپاسخ به آن عقیده پاسخ گوبه خوبی روشن میشوددرحالیکه پاسخ پرسش هابسته محدوداستالبته پرسش های بازمشکل استخراج دارندودسته بندی پاسخ هابه آسانی صورت گرفته نمیتوانددرحالیکه استخراج یاتفسیرپرسشهای بسته ساده است بایداضافه کردیک پرسش نامه مناسب ازهردونوع پرسشهااستفاده میکند.
پرسشهای چندپاسخی
دراینگونه پرش نامه هاازپاسخ گوخواسته میشودکه میان چندپاسخ یکی برگزیدمثا:خانه که شمادرآن زندگی میکنیدچگونه است (سوال بسته)
1- ملکی 2- ملکی باوام3- رهنی 4- سازمانی 5- کرائی 6- سائیر7- بدون پاسخ.درپرسش های چندپاسخی پرسش هاطوری تنظیم میگرددکه پاسخ هاشدت موافقت یا عدم موافقت پاسخگورامشخص میکند.
موضوع بی طرفی ورعایت عدالت سازمان ملل درقبال همه کشورهاجوان چگونه است 1- کاملاًرضایت بخش 2- رضایت بخش 3- تاحدی رضایت بخش4- اصلاًرضایت بخش نیست 5- بدون نظر.
درپرسشهای چندپاسخی بایدپرسشگرمراقبت بیشترنمایدتافکرش راباتغیرآهنگ صدابه پاسخ گوتحمیل نماید.
طبقه بندی به اساس ماهیت پاسخها:
طبقه بندی روی انواع پرسش هاتمایزاست که بین پاسخ هامیتوان قایم شدبدین ترتیب.
1- پرسش هادرباره واقعیت وعمل (درباره واقعیت عینی)بطورمثال پرسش درموردمیزان درآمدجنسی وشغلی وغیره.
دراین گونه پرسشهابه کسب اطلاع درباره واقعیت های عینی است مگراینکه پاسخ گوازپاسخ امتناع کند.
2- پرسش هاراجع به قصدعقیده دراین پرسش نامه هدف دست یابی به عقایدافرادنسبت به موضوع موردنظراست ومسئله موردتوجه پاسخهای است که دریافت میشوداعم ازاینکه مطابق به واقعیت یامغایرآن بوده باشددراینجاتنهاامری که ضرورت دارداین است که پاسخ ها درست وعلل دیگری دردرک وفهم واقعیت دچاراشتباه شوددرپرسش عقیده پاسخ گومیخواهدآنچه رامی اندیشدپاسخ دهدنه آنچه راانجام میدهدیامیداندطورمثال: درانتخاب رئیس جمهورآینده افغانستان احتمالاًبه کدام یکی ازنامزدان مجرب رای میدهیم.
3- پرسشهای آزمونی این پرسش نشانه وشاخص ازواقعیت یاعقیده است . که درپاسخ گوبطورمستقیم باآشکارساختن نیست درحقیقت پرسشهاغیرمستقیم عقیده افرادراتعین میکندبطورمثال میخواهیم ازانگیزه کارمندان دولت جهت شرکت درکارتولیدی آگاه شویم پرسش هابایددرزمینه نحوه زندگی میزان درآمدرضایت ازشغلی فعلی ومیزان تسهیلات باشدوپرسش های دیگربه شناخت انگیزه برای واردشدن درکارتولیدی کمک میکندویاگرائیش فردرابه کارتولیدی دربرابرکارمندان نشان میدهد.
تنظیم پرسش نامه:
پرسش نامه یک سلسله پرسش هایست بلکه تنظیم پرسش هانیزمیباشدپرسش هابرپایه نظم قرارگیردبطورجدی پرسش شده باشددراین نوع انتظام باید توجه داشت که برخی پرسش هاسائیرپرسش هارانفی نکنداثرمنفی نداشته باشدبرای پاسخ گوکسالت آورنباشدکه اورابرای پرکردن پرسش نامه به حالت دفاع وادارد.
مسئله دیگرتعدادپرسش است بطورکه تعدادکلی آنهاازحدودسی پرسش تجاوزنکند البته برای گروه خاص مثل دانشجویان پرسشنامه هاطولانی ترتدارک تهیه بیند امابرای اکثریت مردم پرسش های طولانی ملال آوراست وازاعتبار پاسخ هامی کاهد قابل ذکراست که تعدادکلی پرسش هابه ماهیت پرسشها بستگی دارد درصورت ساده بودن پرسش هامیتواند تعداد آنهار افزایش داد درغیراین صورت بایدآنها را محدود ساخت.
موضوع دیگرنگارش پرسشهااست زیراشیوه نگارش برمحتوا پاسخها اثر میگذارد ضمناٌمتن پرسش بایدزبان تنظیم گرددکه قابل درک جامعه آمارپژوهشگر باشد. همچنان نکات کوچک درنگاشتن هرپرسش بایدموردتوجه قرارگیردبطورمثال: اگرپرسش رابا درنظرشما (به عقیده شما) شروع نمایم درحقیقت بخصوصی کردن پرسش کمک کردیم.
مسئله دیگرجاذبه پاسخ (بلی) است تجربه نشان داده است درپرسش مشابه آنکه پاسخ بلی یااثباتی درصد بیشترنیست به پاسخ منفی داردبخوداختصاص میدهد.
بکاربردن پرسش نامه :
بعدازتهیه پرسش نامه وانجام آزمون مقدماتی وتصحیح آن ثبوت بکارگیری پرسش نامه است این کاررامیتوان به دوشکل اساسی انجام دادابتداء پاسخ گورادررابطه مستقیم باپرسش نامه قراردادتاشخصاً آن راپرکنددیگراینکه باحضور پرسشگر پرسشها را ازپاسخ گوپرسیده وپرسش گراقدام به پرکردن پرسش نامه نمائید.
1- پرسش نامه باپاسخ مستقیم:
درعمل دوگروه ازپرسش نامه باپاسخ مستقیم رامیتوان ازهم تمیزداد.الف- پرسش نامه پوستی ب- پرسش نام باپاسخ گروهی.
الف پرسش نامه پوستی: پرسش نامه پوستی رابوسیله پوست می فرستند
ب – وپرسش نامه های گروهی وگروهای مانندآموزگاه درس، تماشاه چیان یک آموزگاه ....وغیره
2- پرسش نامه های باپاسخ غیرمستقیم :
دراین گونه پرسش نامه هاهرپاسخ گوبطورفردی به پرسش گرپاسخ میدهد(پرسش نامه بدست پاسخ گوداده نمیشود). دراین شیوه مسائیل سری بودن برخی پاسخ هاوبعضی مسائل عقیده ای مطرح میشوددراین روش چون پرسشگردرپرکردن پرسش نامه پاسخ گوست درصورت امکان اگرباشدکه پرسش نامه نام شام راداردبازهم درپاسخ صریح تردید خواهدداد. مسئله دیگرگرائیش عقیده پرسش گردست که دربسیارموارددرنحوه پرسش تاثیرمیگذاردبرای رفع این مشکل پرسش گران بایدازضبط ها متفاوت انتخاب شودوحتی الامکان آموزش دیده باشدتاآنچه نظرواقعی پاسخ گذشت دریافت نماید ونه آنچه که خودتمائیل دارد.
مصــــــــــــــــــــــاحبه(گفتگو)
ازروش های دیگری جمع آوری معلومات مصاحبه است این فن که بیشتردرروان شناسی اجتماعی بکاربرده میشوددراین روش پژوهشگر ازطریق گفت وشنودبه برخی ازواقعیت های پی میبردمصاحبه همانندفن مشاهده درزندگی روزمره مورداستفاده بسیار ازسازمان هابه منظورشناسای اشخاص جهت انتخاب استخدام بکارمیرودوی هیچ یکی ازاین دومصاحبه دارای خصوصیت های مصاحبه علمی نیستند.
مصاحبه علمی دارای نظم حساب شده است وبرای شناخت پدیده هاوکشف روابط وقوانین حاکم برآنهاانجام میگیرداین نوع مصاحبه ازجهت دقت هدف ونحوه اجرای آن بادوقسم مصاحبه یادشده فرق وتفاوت دارد.
بامصاحبه بیشترمعلومات بدست میایدکه ازطریق مشاهده به هیچ وجه امکان پذیرنیست باکسب آن به آسانی وخوبی صورت نمیگیردمثلا:اعتقادات وگرائیش هاحالات وخصلت های افرادگروه هاوجوامع محدوداست که بااستفاده ازاین روش میتوان تاحدبسیاری به آنها پی برد.
انواع مصاحبه :
مصاحبه برحسب ملاک های مختلف اقسام گوناگون پیدامیکندکه برچندنمونه آن اشاره میشودبرحسب نواطلاعات معلومات موردنظرمصاحبه به اخباری (مستند)وغیراخباری (غیرمستند)تقسیم بندی میگردد.
درمصاحبه اخباری مصاحبه شونده درحکم سندزنده میباشده وتجارب ومشاهدات خودرادراختیارپژوهشگر قرارمیدهد. این نوع مصاحبه اکثراً به منظورتکمیل واحیاناٌکنترول اطلاعات است که پژوهشگر بافنون دیگرکسب میکند معمولاً مصاحبه شوندگان دراین گونه مصاحبه افرادهستندکه خودعضوفعال یاناظرحادثه بوده اند.
درمصاحبه غیراخباری هدف جمع آوری معلومات درباره عقایدافکاروسائیرخصوصیات درونی شخص مصاحبه شونده است. دراین نوع مصاحبه اظهارات مصاحبه شونده موردنظراست ممکن است باواقعیت باشدیانباشدزیرامصاحبه صرفاًبه این منظورصورت میگیردکه نظروجهت گیری شخص مصاحبه شونده درباره موضوع موردنظرروشن است.
مصاحبه برحسب روش اجراء:
مصاحبه برحسب روش اجراء آن به مصاحبه آزادنیمه آزادمصاحبه منظم ومحدودتقسیم میگردد.
1- مصاحبه آزاد: دراین نوع مصاحبه پژوهشگر بادرنظرگرفتن موقعیت خاص میتوان پرسش موردنظررابدون رعایت نظم ترتیب ودرفرصت مناسب مطرح نمائیدوحتی پرسش های اضافی نیزبنماید.
2- مصاحبه نیمه آزاد: مصاحبه کننده موضوعات معین رامطرح میکندوپاسخ گودرحیطه پرسش ها پاسخ میدهد.
3- مصاحبه منظم: دراین نوع مصاحبه پژوهشگر ناگزیراست باکلیه پاسخ گویان به همان نظم وترتیب که پیش بینی شده است عمل نماید.
4- مصاحبه انفرادی(تن به تن): درچنین مصاحبه که بین دونفرصورت میگیردمصاحبه کنندبایدفرموردمصاحبه رادرست انتخاب نماید زیرادراین نوع مصاحبه پژوهشگر علاوه تهیه اطلاعات بامطالعه حالات روانی طرف مقابل بایدخودراباوضع که باآن روبروست سازگارسازدتاپاسخ دهنه باتکرارپرسشهی مشابه واداربه دادن پاسخ درست نماید.
5- مصاحبه گروهی : دراین نوع مصاحبه یک نفرمصاحبه کننده عده زیادی پاسخ دهندگان هستندبه این وسیله میتوان درمدت کم به آسانی عقیده چندین نفررادرباره موضوع واحدبدست آورد.
6- مصاحبه مکرر: هرگاه هدف ازمصاحبه بررسی تحولات وتغیرات عقائید وگرائیش های افرادنیست به برخی پدیده های اجتماعی وعوامل آن باشدطبعاٌیک مشاهده امکان پذیرنیست بنابراین درفواصل زمان مختلف ازیک گروه مصاحبه به عمل میایدکه به آن مصاحبه مکررمیگویندبطورمثال: مصاحبه های که درموردافکارعمومی تحولات جریانات سیاسی صورت میگیردپرسش های که دراین مصاحبه داده میشوددرهرمرحله بایدعین مراحل پیشین بوده باتغیرجملات وافرادموردمصاحبه نیزهمان افرادقبل باشد.
7- مصاحبه متمرکزیاهمگراه: دراین تفکیک که توسط روبرمرتون ابداع گردیده است هدف آن است که مصاحبه شونده جنبه بعدی وخاص موقعیت راکه بروی اثرگذارده وموجب دیگرگونی دررفتارش شده است تشخیص دهدوآنربیان نماید دراین نوع مصاحبه فردکمترموردپرسش قرارمیگیردوبیشترکمک میشودکه به هدف مذکورمنتقل میشودپژوهشگر ابتداء وضع موقعیت یادشده راموردتحریر قرارمیدهد در باره اثرموقعیت آن فرضیه های میسازدوپس ازآن به منظورجمع آوری اطلاعات ازمصاحبه استفاده می نماید وفردموردمصاحبه راچنان رهبری میکندتادرباره موضوع موردنظرتجربه شخص خودش رادرمیان نهد.
مزایای مصاحبه آزمون برپرسش نامه ها:
1- درموردکودکان وافرادبی سوادکه قادر به نوشت ویااختلاط یادگیری مواجه میباشد ویاافرادکندذهن مصاحبه بهترین کسب اطلاعات است.
2- درباره پرسشهای که پاسخ گوه به دستوری پاسخ میدهدمیتوان بااطمینان که به اوداده میشوداطلاعات لازم رابدست بیاورد .
3- ممکن است درپرسش نامه ابهام باشددرمصاحبه نیست.
4- میتوان افرادراکه موردمصاحبه قرارمیگیرندموردمطالعه مستقیم نیزقراردادوپاسخ پرسشهای اضافی رابدست آورد.
مقایسه علم تاریخ باعلوم مثبته
علوم ازلحاظ نوعیت حادثات وپدیده هاوموضوع به صورت عمومی به دوحصه بزرگ تقسیم میشود.1- علوم مادی: که موضوع آن طبیعت ،ماده حادثات طبیعی است 2- علوم معنوی یااجتماعی: که موضوع بحث آن انسان وحادثات اجتماعی است اینکه تاریخ یکی ازاجزای برجسته علوم معنوی اجتماعی است جای شک تردیدنیست ونیازهمه بحث مزیدنداردامادراین جامطلب مااین است که آشکارکنیم که تاریخ باساینس (علوم مادی وعلوم مثبته)تاکدام اندازه شبه است.
برای ایضاح این مطلب بهتراست که نخست شرایط لازم وصفات خصوصیات موضوع غایه وسائیرمشخصات ساینس رامطالعه وبعدآنرابه شکل مقایسوی باتاریخ موردبحث قراردهیم به این ترتیب.
ساینس :
غایه وهدف یک تعریف عمومی ساینس عبارت است ازادراک حقیقت.
تاریخ:
این غایه واین تعریف ادراک حقیقت یکی ازاهداف تعریفات تاریخ نیزاست.
ساینس:
موضوع ساینس ماده ،طبیعت، ودریافت مناسب ثابت بین حادثات طبیعی است که آنراقوانین طبیعی نیزمی نامند.
تاریخ:
اگرانسان رایک موجودزنده وجامعه رایک قسمت طبیعت بدانیم طوری که هم است پس موضوع ساینس وتاریخ باهم شبه است دریافت مناسب ثابت بین حادثات اجتماعی وتاریخی که آن راقوانین تکامل اجتماعی نیزمی نامندباقوانین طبیعی شباهت تام دارد.
ساینس:
هدف ساینس این است که سلسله حادثات راازروی سلسه وقوع آن ترتیب وتنظیم نمایدبدین وسیله علل واسباب وقوع حادثات راایضاح کند. به عباره دیگرهدف ساینس عبارت ازدریافت علل واسباب حادثات پدیده ها.
تاریخ:
عیناًمطابق همین تعریف تاریخ علم است که هدف آن خصوصادریافت علل وحادثات تاریخی میباشد.
ساینس:
ساینس به تجربه وعقل که این تجربه راسوق واداره کنداستواراست درطی یک اصول آزادنه تحقیقات ،حادثات طبیعی طوریکه درطبیعت جریان میابدطوریکه درطبیعت تحت مطالعه قرارمیدهد.
تاریخ:
این تعریف باکمی تغیر به تاریخ خیلی شباهت داردبه عوض کلمه ساینس تاریخ وعوض طبیعت ،جامعه وعوض تجربه تحلیل انتقاداستعمال شود.
تعریف تاریخ اینطورخواهدبودتاریخ تحلیل وانتقادکه عقل آنراسوق واداره کنداستواراست ودرطی یک اصول آزادنه تحقیق جستجوی حادثات تاریخ راطوری که درجامعه جریان میابدتحت مطالعه قرارمیده.
ساینس:
مطابق پرنسیپ های ساینس درطبیعت تغیرتدریجی درکمیت منتج به تغیرجهیش درکیفیت میشودمثلابه جوش آمده آب ،برآمده جوجه ازتخم ،سبزشدن تخم گیاه وغیره
تاریخ:
عینامثل حادثات طبیعی فوق نیزحادثات تاریخ عبارت ازآن تغیرات کیفی جهیش میباشدکه دراثرتغیرات تدریجی کمی درگذشته به وقوع پیوسته است مثلا: جامعه اشتراکی اولیه درطی هزارهاسال به تغیرات کمی تدریجی یعنی دراثرکشف آلات وابزاکارتقسیم کارطرزتولیدپیداش مالکیت استثماردفعتا ماهیت آن نموده دراثرهمین تغیرات تدریجی درکمیت به مرورزمان جامعه اشتراکی اولیه ازهم پاشیده جامعه طبقاتی به میان آمدوبعدهاهمین تغیرات کمی تدریجی سبب شدکه درادوارتاریخ نظام های غلامی رابه فیودالی وفیودالی رابه سرمایه داری وسرمایه داری رابه سوسیالیزم مبدل کند.
ساینس:
آگست کونت میگوید هدف وظیفه بسیاری اساس علوم عبارت از آن است که ذهن ذکاوت متجسس انسان را در راه دریافت وشناخت قوانین حادثات تسکین وتضمین نماید
تاریخ:
علم تاریخ نیز سعی میکند تا حس فطری تجسس ذکاوت را در مورد دریافت علل واسباب حادثات تسکین وتضمین نماید.
ساینس:
آمیران شناخت صحیح ودرستی حادثات طبعی ذهنیت علمی را سفارش و توصیه میکند اوصاف ذهنیت علمی را چنین تعریف وتوصیف میکند. 1 تدقیق آزادانه 2 تفکرمثبت 3 عقیده به جبر علل معلول 4 تفکر انتقادی 5 قدرت اخلاقی ودارای منطقی قوی.
تاریخ:
علم تاریخ نیز به منظور شناخت صحیح وسالم حادثات گذشته بداشتن یک ذهنیت علمی برای یک مورخ توصیه وسفارش میکند.
ساینس:
پاستور به شاگردان ساینس چنین توصیه میکند تا یک چیز بصورت قطعی وبطور آشکارنزدشما ثابت نشود یک قدم جلو تر میروید فکری انتقادی همیشه باید عبادت وشعار شما باشد زیرا بدون فکری انتقادی هیچ چیزی به پایه کمال نمی رسد ناقص وسطحی می ماند.
تاریخ:
این توصیه پاستور در مورد تحلیل انتقادی اسناد وثایق تاریخی بتمام معنا صدق میکند وخصوصاً تاریخ ذات خود یک علم انتقادی پنداشته شده است.
ساینس:
در مورد لزوم داشتن اختصاص دریک از بخش های علوم دانشمندان چنین توصیه میکند علم باید در یک از شعبات علوم اختصاص داشته باشد وخود را باید بر آن سرگم شده ولی بأئیست فراموش نکند که داشتن قوانین عموم ومبادی اکثر علوم یک از ضروریات است زیرا هر علم با علوم دیگر کم بیش ارتباط دارد.
تاریخ:
عیناً همین طوربه یک مورخ توصیه میشود که در تاریخ درجه اختصاص داشته باشد تمامی سعی وکوشش خود را درین راه معطوف مبذول نماید خصوصاً تاریخ نسبت به هر علم دیگر به سائیرعلوم ارتباط ومناسبات مستقیم وغیر مستقیم متقابل ویک جانبه دارد پس یک مورخ وقتی به درجه اختصاصی در تاریخ رسیده میتواند که به قوانین ومبادی علوم چه طبعی وچه اجتماعی آشنا باشد.
به هر حال طوری گفته آمدیم در اکثر موارد خصوصیات وممیزات صفات تاریخ به علوم ساینس اگر به تمام معنای یکی نیست اقلاً خیلی با هم شبه است البته تاریخ از بعضی صفات وحواس ساینس از قبیل تجربه محروم است و آن را نمی توان عملاً در ردیف کیمیا فزیک وغیر علوم شمرد ولی از حیث تیوری اکنون تاریخ از طرف دانشمندان و فلاسفه ماتریالست مثل بیولوژی یک علم مثبت وحیاتی پنداشته شده است از آن جمله مارکس میگوید اگر راست باشد که حادثات طبعی وروابط بین شرایط متقابله آن ها قوانین قطعی تکامل است پس روابط و شرایط حادثات اجتماعی نیز احتمالی وتصادفی نیست بلکه آن ها قوانین لازم تکامل اجتماعی میباشند. پس چنین نتیجه میگیریم حیات اجتماعی تاریخی آن مجله متراکم تصادفات نیست زیرا تاریخ جامعه عبارت است از سیر تکامل جامعه مطابق قوانین معین بررسی ومطالعه میشود وسیر علاوه میکند اگر راست است دنیا قابل شناخت می باشد ومعلومات ما در باره قوانین تکامل طبیعتمعتبر وحقیقت بخش است پس زنده گانی وتکامل اجتماعی نیز قابل شناخت است درحیثه قوانین تکامل جامعه احکام علمی احکام است معتبر وحقیقت بخش بدین ترتیب علم تاریخ میتواند با وجود تمامی پیچیدهگی های زنده گی اجتماعی چون بیولوژی یک علم دقیق میباشد اینکه مارکس تاریخ را یک علم مثبت حیاتی وقانونی میداند به دو بنا استوار است.
1 جبر تاریخ:
طوریکه میدانیم عوامل مشابه همیشه حادثات مشابه راتولیدمیکندحادثات اجتماعی وطبیعی همیشه ازروی علمیست واقع میشودیعنی هرعلت معلول وهرمعلول علت داردپس بنابررسی یک حادثه اجتماعی مانندیک حادثه طبیعی هیچگاه اتفاقی تصادفی نمیباشدونه زاده وجدان های فردی ویااراده افرادشده میتواندزیرااگربطورباشدماهیت حادثات اجتماعی بصورت صحیح وسالم فهمیده شناخته شده نمیتواندحالااینکه چنین نیست ومامیدانیم که حادثات اجتماعی موردیک سلسله عوامل واثبات شرایط است که به خودی حادثه تقدم داشته است وآنرابوجودآورده است.
2-مادیت تاریخ:
تاریخ بواسطه عوامل اقتصادی تشکیل میشودوصنعت دین ادبیات ،سیاست وغیره بالاخره درتحلیل نهای خودفقط محصول سیستم تولیدثروت است.
تحولات اجتماعی نتیجه آن تغیرات است که درسیستم مسلط تولیدی جامعه واقع میشوددرحقیقت عوامل اقتصادی است که منشاء تمام تحولات حادثات وانقلابات است انقلابات آن وقتی بوقوع می پیونددکه موسسات اجتماعی کهنه باتحولات درسیستم تولیدی تحول پیداکنددرنتیجه این تحولات پیهم واقع میشودبالاخره وقت میرسدکه یک تحول شدیدآنی وتغیرکیفی آمیخته بازورشدت واقع میباشدحال عبارت ازانقلابات درازمنه گذشته مثلادوره انتقال غلامی ونیمه غلامی ازنیمه غلامی به فیودالی وازفیودالی به سرمایه داری نتیجه آن تحولات است که درسیستم تولیدی بمیان آمده است بنابراین اگرراستی حادثات اجتماعی مانندحادثات طبیعی ازروی قوانین علمی وجبربوقوع می پیوندددرتاریخ بواسطه عوامل اقتصادی تشکیل میشودپس حق داریم که تاریخ رانیزمانندبیولوژی بایک علم دیگری طبیعی بدانیم به هرحال بصورت نتیجه بایدبگویم که تاریخ مانندفزیک وکیمیاعلم مثبته وتجربی نیست ومانندهسترومی دستاره شناسی یک علم مطلق مشاهده شده نمیتواندونه علم تربیتی محسوب میشودبلکه تاریخ به قول رونان یک علم کوچک وحدس است. که باساینس زیادشبه است باآرت زیادروابط مناسبات متاقابل دارداین سه وظیفه رااجرامیکند.1- تحقیق عمل حادثات اجتماع ی2- آزمایش وتدقیق انتقادکردن حادثات تااندازه که درچه نوع حقیقت آن آشکاروثابت شود3- تغیربیان این تمام حادثات اجتماعی.
بعضی ازمسائیل موردبحث درتاریخ
1- استثناهات وتصادفات درتاریخ:
ازدیرزمان تاکنون اظهارنظرمیشودکه بعضی اندحادثات تاریخی بصورت تصادفی استثنای بوقوع می پیونددازجمله بلیزپاسکال بین کلوپاترارایکی استثناء وتصادف تاریخ میدانندکه میگویدکه اگربینی پاتراکمی کوتامیبودوضع جهان طوری دیگری میبودکلوپاتراازسلسله آخرین فراغنه مصربودکه به مرگ وی سلسله فراغنه ازبین رفت امپراطوری روم مارک نتونی 51قبل ازمیلادعاشق اوشداین عشق روابط مردم روم ومصررادیگرگون داد.فعلاکه ناگزیرچنین نظرهارااگرقبول نکنیم اقلاًبنوسیم بنابردلایل ذیل.
1- درعلوم اجتماعی موضوع بحث آن بشر موسسات بشری است چون خودی بشروموسسات بشرخیل پیچیده انددرک وشناخت کامل ماهیت آنها هنوزبصورت عینی وحقیقی مشکل است.
2- انسان ها وموسسات اجتماعی درحال خودومولوداوضاع وشرایط اقتصادی وسیاسی اندرول اختیارواداره فردانسانی درمسیرحادثات قابل انکارنیست.
3- مغز،اعصاب وذهنیت علمی وآفاقی ومعلومات انسان هنوزروبه تکامل است مثلاوقتی بودکه معلومات اودرباره جهان خیلی اندک بودولی حالاساحه معلومات اوتوسعه یافته وهنوزهم بسیارچیزهای است که بایدبدانددنیاوحتی کاینات برای بشرقابل فهم وشناخت است ولی مشروط به مرورزمان زیراامروززمان یک راه طبیعی سیرتکامل وشناخت است اگرامروزمابه جزئیات وحادثات پی برده نمیتوانیم فرداپی خواهیم برد واین یک خاصیت تاریخ است هرقدرازیک حادثه دوربرویم همان قدرروشن ترمیشودولی اکنون اعتراف کردکه درحادثات تاریخی استثناهات وتصادفات تاریخ شایدباشدولی این حکم ماقانون مطلق تربلکه نسبی واعتبارخواهدزیراطوری میدانیم دنیایک مجموعه ازتصادفات نیست تمام محتویات آن تحت یک دیسپلین وقانون منظم اداره میشودتمام حادثات اجتماعی وطبیعی ازروی علت وعلمیت بوقوع می پیونددجای برای اختیاروتصادف استثناءنمی ماند اینکه بعضی مابه تصادف واستثناء حق قائیل میشویم برای این است که معلومات مادرباره جهان نارساء وناقص است واین هم یکی ازعادات کهنه بشراست وقتی که به کهنه اصلی وماهیت یک حادثه پی بردنمیتواندآنرایامستثنامیداندیابه قدرت های میتافزیکی حواله میکند
گپ پایانی
آنچه از وراینویشته در یافت میگردد اینکه محقق در جریان تحقیق برای در یافت حقیقت منتهای تلاش اش را به کار می بندد وپیوسته با در نظر داشت روش ومبانی تحقیق در راه سازندگی و پیشرفت علم گام بر می دارد. در دنیا امروز که ارتباطات شفاهی و کتبی مردم به کمک ابزارهای پیشرفته الکترونیکی از گستردگی و سرعت حیرت انگیزی بر خوردار است، در این راستا جهت انعکاس تمامی دست آورد های بشر تحقیق و پژوهش میتواند نقش برازنده ی داشته باشد. در چنین شرایطی پژوهشگر موظف است به مصرف کننده گان کمک کند تا بر پایه قواعد مشخص، امکان باز یافت مطالب را داشته باشند وبه درک درستی از یافته های پژوهش دست یابند. این موضوع پیش از همه در تحقیق مطرح است.
باید متذکر شد انچه که در این اثر علمی آورده شده است بیشترینه روی اصول تحقیق تاریخی استوار میباشد، تا با در نظر داشت تمام مراحل و دستورالعملهای آن بتوان به پژوهش پرداخت. تحقیق مستلزم وقت بیشتر، هزینه مناسب، استواری وامانت داری شخص محقق را بدنبال دارد تا به وسیله آنچه که از ورای تحقیق، محقق بدست اورده است بتواند گرهی از گره ها را باز کرده و دانش جدیدی را برای برای خواننده گان اثاری تاریخی باز گوه کند.
با انکه تحقیق را به تحقیقات اسنادی، اجتماعی و آزمایشی تقسیم کرده اند، اما با آنهم زمانی اتفاق می افتد که در جریان تحقیقات اجتماعی که از طریق مختلف مشاهده، نمونه گیری، تهیه پرسش نامه، و... ان میشود، میتوان جهت بدست اوردن نتیجه درست و قناعت بخش از مواد کتابخانه یی هم مدد جست. همین طور در جریان تحقیقات تاریخی نیز میتوان از معیار های تحقیقات اجتماعی تاریخی کمک گرفت. در هر صورت تحقیق بر هر گونهی که صورت گیرد در روشن ساختن حقایقی که تا قبل از تحقیق بر ملا نشدهاند، تلاش می ورزد. از این لحاظ وظیفه محقق بس سنگین است. پس او باید بادانش همه جانبه آراسته بوده و تمام انرژی ونیرو او باید در این راه گام بردارد. تا بدین وسیله نتیجه کارش بتواند مشکلی از مشکلات جامعه را حل و بر طرف سازد.
مآخذ ومنابع
1 احمدی، پوهنمل جاوید. بهار1389خورشیدی. روش تحقیق کتابخانه یی و اجتماعی، کابل: انتشارات رسالت.
2 پاریزی، مهدی ایران نژاد. 1378خورشیدی. روش های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: نشر مدیران.
3 حافظ نیا، محمد رضا. 1386خورشیدی. مقدمه بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: انتشارات سمت.
4 طالب، مهدی. 1380خورشیدی. شیوه های عملی مطالعات اجتماعی روش تحقیق عملی، تهران: موسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران تابستان.
5 فرانکفورد، چاوار و دیوید نچمایس. 1385خورشیدی. روش های پژوهش در علوم اجتماعی. بازگرداننده گان، داکتر فاضل لاریجافی ورضا فاضلی، تهران: انتشارت دانشگاه سمت.
به دیگران بفرستید
دیدگاه ها در بارۀ این نوشته
| مهسا | 20.11.2020 - 04:39 | ||
با عرض سلام. مطالبتون عالی بود .مرسی که وقت گذاشتین همه مطالب مهم را به اشتراک گذاشتین.سپاس | |||
| مهسا | 20.11.2020 - 04:39 | ||
با عرض سلام. مطالبتون عالی بود .مرسی که وقت گذاشتین همه مطالب مهم را به اشتراک گذاشتین.سپاس | |||
| نبی رحیمی | 26.09.2020 - 12:33 | ||
برادر محترم ! بعداز عرض سلام، مقالهء را که شما نوشته کردیداید، به دقت مطالعه کردم ، در مجموع مقاله تان یک ابتکار ویک قدم قابل شتایش در راستای غنامندی علمی در کشور بخصوص در عرصه تحقیق که یکی از موضوعات داغ روز است به شمار میرود،اما متآسفانه مقاله شما در اکثر موارد اشتباهات املائی و انشائی داشته وبعضی قسمت های آن به دلیل عدم فاصله گزاری مناسب مبهم و و غیر قابل درک است. امید است با در نظر داشت موارد فوق ،درآینده در رفع مشکلات یاد شده عطف توجه فرموده و مقالات خود را تا حدودی اقل بدون اغلاط املائی و انشائی به دست نشر بسپارید. | |||
| Ali sina Kazemi | 22.10.2019 - 04:55 | ||
تشکر از معلومات زیبا و مفید شما | |||
| ارغوان احمدي | 22.09.2019 - 12:55 | ||
درباره روش مورخ هم يك مطلب بگزاريد مخصوصاً جواب اينكه آيا مورخ با نگاشتن تاريخ گذشته گان نشان و مهري از زمانه خود ميگزارد اگر معلومات داريد لطفاً شريك بسازيد به زود ترين فرصت تشكر | |||
| غلام محمد گلزاد | 18.03.2019 - 05:27 | ||
ممنون شما که از تلاش شبانه روزی تان سپاس | |||
| شادی | 10.03.2019 - 12:16 | ||
خوب بود با تشکر | |||
| عبدالله بشارت کاملی | 05.03.2019 - 12:13 | ||
بسیار عالی اما یک اندازه آمیخته با مصطلحات منطقی میباشد. | |||
| فایقه لحظه | 08.07.2018 - 10:08 | ||
بسیار جامع و سودمند است موفق باشید | |||
| سیدحسین حسینی | 30.05.2018 - 05:20 | ||
در این نوشته چارچوب کلی رویش تحقیق به نگارش در آمده و ارئه مطالب آن به شکل پیوسته عالی میباشد . بسیارعالی بود ممنون؛خواهان موفقیت هرچه بیشتر شما. | |||
| سیرت رهنورد | 04.10.2017 - 16:02 | ||
معلومات به نهایت عالی سپاس ازشما | |||
| امیر | 04.10.2017 - 18:12 | ||
خیلی خوب بود | |||
| صادقی | 09.05.2017 - 14:23 | ||
تشکر از شما خیلی عالی بود | |||
| کدخده | 16.04.2016 - 07:50 | ||
دوست خراسانی ممنون | |||
| الهام | 10.01.2016 - 03:42 | ||
سلام مطالب مفیدی بود اما من هرجا سرچ می کنم تا مطلبی در زمینه چگونگی تجزیه و تحلیل پژوهش با روش مشاهده و روایی و پایایی روش مشاهده مطلبی بیابم اما متاسفانه چیزی نیافتم لطفا اگر امکانش وجود دارد در این زمینه مطلب بگذارید | |||
| احمد فواد | 28.12.2015 - 09:14 | ||
به نظر بنده تحقیق رامی توان تلاشی منظم وسازمان یافته برای مساله ای خاص که به یک راه حل نیاز دارد توصیف کرده ویابه عباره دیگر تحقیق یک رشته فعالیتهای است که به درستی اندیشیده شده وبه دقت اجرامشود ودرنهایت یک امکان را برای ما فراهم می سازد | |||
| محمدموسا | 31.05.2015 - 07:56 | ||
تشکر از معلومات سود مندی شما | |||
| رز | 20.12.2014 - 06:03 | ||
سلام خسته نباشين كاش منابع رو جلوي هر مطلب مي ذاشتين. تا اينجور ارزش اخلاقي كارتونم حفظ بشه | |||
| ایمل | 28.11.2014 - 15:03 | ||
سلام.میشه یک تحقیقی را که دارای همین مراحل(مراحل تحقیق )باشدرا برایم ادرس بدهید یعنی نیاز به مقاله دارم که دارای همین مراحل باشد | |||
| شکوفه | 22.11.2014 - 05:59 | ||
ممنون. خیلی خب بود. من که واقعا گرفتم چی میگه.چون جزوه ما یه جوری که هیچی ازش نمیفهمی. | |||
| بینام | 10.10.2014 - 06:00 | ||
یک روش تحقیق در قالب یک تکلیف آورده شود بهتر است | |||
| شایان | 08.10.2014 - 11:37 | ||
با سپاس فراوان | |||
| سمانه | 01.10.2014 - 08:35 | ||
نظرم گرفت | |||
| سید اکبر( ناصر) | 17.09.2014 - 09:31 | ||
خوب موضوع مفید بود برای کسانی که در این مورد معلومات نداشتند زحمت شما برادر گرامی قابل قدر است به امید موفقیت های مزید شما | |||
| هنکامه از کابل | 17.09.2014 - 10:31 | ||
سلام خدمت شما:کدام یکی از روش مطالعات یا تحقیق بهترین است برای انجام یک ریسرج؟ | |||
| هنکامه کابل | 17.09.2014 - 10:22 | ||
بسیار مفید منتظر موضوعات مفید تان هستیم. | |||
| حمید کابلی | 30.04.2014 - 07:09 | ||
تشکر، یک نوشته مفید بود. کامیابی های هرچی بیشترتان را آرزودارم. می خواهم بدانم که یک تحلیل مقایسوی در کدام قالب ها و با کدام خصوصیات نوشته شود تا نتایج دقیقتری را بدسترس بگذارد؟ | |||
| زهرا | 11.02.2014 - 17:37 | ||
خوب بود اما جمله بندی هادر بعضی موارد اشتباه بودکه فهم رو دشوار میکرد.باتشکر | |||
| عبدالصبور | 30.01.2014 - 05:49 | ||
تشکر ازشمادوستان که این نوشته هارا کرده اید ومن به نویشته ها احترام دارم | |||
| مجيد از مشهد | 24.12.2013 - 19:22 | ||
خيلي عالي بود خسته نباشيد | |||
| مهندس اکبررستمی زاد | 25.10.2013 - 12:13 | ||
با تشکر از سایت مفید شما | |||
| مهران | 24.10.2013 - 13:03 | ||
خوشم اومد | |||
| فیضان حیدرهندی | 04.10.2013 - 06:09 | ||
سلام بسیار عالی کاوشهای شما راکرامی می دارم باتشکر فراوان از دانشکاه هندویی بنارس هندوستان | |||
| ناصر اقتصادی | 27.09.2013 - 15:05 | ||
با درود فراوان، چرا "ثور" را نادیده انگارید. پرچم را که دیدم دانستم. با سپاس | |||
| ناصر اقتصادی | 27.09.2013 - 13:55 | ||
با درود فراوان، چرا "ثور"؟ آیا داریم به گذشته باز می گردیم. سال ها به درازا کشید که طهران شد تهران، اکنون با اندوه باید گفت دوباره دارد طهران می شودو اگر این گفتمان این چنین پیش برود، بدانید که سراینده توس در گور می لرزد. آیا می توانید برابر نهاده های واژگان کلیدی این جستار را در سیاهه ای به انگلیسی فراهم آورید. با سپاس | |||
| مردم | 23.06.2013 - 10:38 | ||
اگه با مثال توضیح داده میشد خیلی بهتر بود | |||
| ادریس | 18.05.2013 - 16:03 | ||
یک نوشته بسیار عالی تشکر | |||
| دينا | 05.04.2013 - 16:26 | ||
سلام خيلي خوب بود باتشكر از شما دوست گرامي | |||
| جباری | 22.03.2013 - 03:15 | ||
جیزی کاربردی ازش نگرفتیم | |||
صفی الله راستین