به منظور ارجگذاری به فراورده ها و زحمات استاد میرحسین شاه

۲۳ اسد (مرداد) ۱۳۹۶

نویسنده گان: شاه محمود محمود و نصیرمهرین

 با داشتن این منظور که  قدرِ پژوهشگران، استادان و آموزگارانی را بدانیم که اگر برف پیری هم زینت سرهای پیرانه و نازنین ایشان شده است، دست از نوشتن، پژوهش، رهنمایی وتوصیه های دانشمندانه برنداشته، آزاد و وارسته از بسا قید وبندها با افتخار زیسته اند؛ سعی نمودیم فراورده ها وزحمات یک تن از استادان گرانمایۀ خویش را که خود آموزگاران بیشماری را روانۀ مکاتب و دانشگاه ها نموده است، طرف توجه دیگر باره قرار بدهیم.

شاه محمود محمود

فشرده یی از شرح حال استاد میرحسین شاه

پروفیسور میرحسین شاه فرزند میرعبدالجواد آغا در سال ۱۳۰۴ هـ. ش در گذر کنارده خواجۀ شهر قندهار دریک خانواده روحانی و علمی زاده شدند. تحصیلات ابتدایی خویش را در مکتب نمره ۲ شهر قندهار که بعداْ به مکتب احمدشاهی مسمی گردید و تحصیلات متوسطه و لیسه را در لیسه احمشاه بابا در شهر قندهار و بعدً در لیسه حبیبیۀ کابل وتحصیلات عالی خویش را در دانشکده ادبیات دانشگاه کابل و ( درجه مافوق لیسانس یا ماستری ) در دانشگاه لکنهو هند ( دانشگاه علیګره) به پایان رسانید.
دانشمند ارجمندکشورمان مرحوم استاد آصف فکرت، در مورد پروفیسور صاحب ابرازنظری دارند که توجه فرهنگیان وهموطنان را به آن معطوف مینمایم:         
"استاد میرحسین شاه را هم نخست مرحوم طالب قندهاری به من شناسانید. از مراتب دانش و از شخصیت والا و دوست داشتنی اوسخن گفت و از این كه او از سادات جلیل القدر قندهار است و این كه مرحوم آقا سید جواد، پدر استاد میرحسین شاه، از شخصیت های معروف قندهار بوده است. و هنگامی كه حضور من در فاكولته ي ادبیات مسلّم شد، مرحوم طالب مرا تشویق كرد كه بروم و خود را به آقاصاحب (استاد میرحسین شاه خان) معرفی نمایم. من این كار را كردم و با پیشانی گشاده با استاد میرحسین شاه كه معاون فاكولته ی ما بود رو به رو شدم. استاد تعارف فرمود كه بنشین و من نشستم كه این خود برای ما در آن روزها امری غیرعادی بود كه معاون فاکولته به یك شاگرد نو وارد كلاس اول اجازه دهد كه در دفتر او بنشیند، یا وقت خود را صرف گفت و گو با اوكند. نخستین نكته یی كه از برخورد اول توجهم را جلب كرد لهجه ی صد در صد قندهاری استاد بود. من آن روزها فكرمی كردم كه هركس به كابل برود باید درحد مقدور بكوشد لهجه ي خویش را عوض كند. از لهجه ي قندهاری استاد تشویق شدم و فهرستی از قندهاریانی كه در هرات بودند و من آنها را می شناختم، از جمله مرحوم شیخ محمد طاهر قندهاری و شماری از قندهاریانی كه با ما قرابت و پیوستگی داشتند، نام گرفتم. استاد میرحسین شاه همه ي آنان را شناخت و معلوم شد كه با برخی از آنان علایق نزدیك دارد.
همین گونه كه امروز استاد میرحسین شاه را همه دوست دارند، در آن روزها هم با وجود حساسیت های اداری و اكادمیك و رقابت های علمی موجود میان همكاران و فراتران و فروتران، كه تا حدّی امری طبیعی است، همه او را دوست می داشتند.

 میرحسین شاه با روش و مَنشی كه داشت همه را شیفته ي آهستگی و فروتنی خویش ساخته بود؛ اگر چه همه به مقام علمی و استادی او احترام و اعتراف داشتند، اما گاهی صمیمیت بر تفوق علمی چیره می شد و دوستان و همكاران ایشان را آغا صاحب (حضرت آغا) خطاب می كردند.   
حدود العالم کتابی است که نویسنده افغانی الاصل جوزجانی به رشته تحریر درآورده است بنا تحقیق گسترده و تدقیق و یا به زبان امروز ویرایش عالمانه ي آن به سعی وافی دانشمند برجسته و نامور روس ولادیمیر فئودورویچ مینورسكی (1877-1966) Vladimir Fedorovich Minorsky كاري سهل و ساده نبوده است، و چنان كه نویسنده ي مدخل مینورسكی در دانشنامه ي ایرانیكا می نویسد، تنها همین كار بزرگ و آموزنده كه در سال ۱۹۳۷ مسیحی به پایان رسید، برای مینورسكی بسنده می بود كه او را همچون دانشمندی بزرگ نامور سازد.
و ترجمه ي چنین كاری، یك مترجم ورزیده که با شایستگی و دسترسی به تاریخ و جغرافیا و ادبیات دری داشته و بردبار و عالم و ژرف نگر را می خواست. استاد میرحسین شاه به این كار همت گماشت و آن را به درستی به پایان رسانید. این كتاب در سال۱۳۴۲ هـ ش در كابل چاپ شد. استاد پروفیسور میرحسین شاه با جمع غفیری از علما و دانشمندان چون طالب قندهای، شایق جمال، پروفیسور عبدالحی حبیبی، احمدعلی کهزاد، میرغلامحمد غبار، محمدهاشم میوندوال وده‌های دیگر محشور و همصحبت بودند."

(1) در تهیه وترتیب شرح حال استاد بیشتر از کتاب "تاریخ نویسی در افغانستان" بهره گرفته شده است. شاه محمودمحمود. تایخ نویسی در افغانستان. به اهتمام عبدالحفیظ وغلام سعید زلمی. کابل . افغانستان. 1377 خورشیدی. از نشریات دانشگاه کابل.

*******

نصیرمهرین

خاطره یی را که گوش آویز نمودم 

 (در حاشیه ارجگذاری به استاد میرحسین شاه)

سال 1355 خورشیدی بود ومن صنف چهارم رشتۀ تاریخ فاکولتۀ ادبیات وعلوم اجتماعی دانشگاه کابل. یکماه از شروع آنسال را در هند سپری نموده بودم. همراهِ آزادهندۀ سالهایی از زنده گی ام، درد معده با زخم وخونریزی های لعنتی اش را می گویم، مرا به آنسوبرده بود.

روزی در دهلی، نامۀ از شادروان سلطان احمد نعمت هم صنفی و دوست خویش را دریافت داشتم که با تأکید نوشته بود: اگرمعاینات معده به پایان رسیده، زودتربرگرد. زیرا قاعدۀ دیگری بر اضری وغیرحاضری تطبیق می شود. توضیح اش این بود که در گذشته مجموع غیابت محصل را در آخرسال محاسبه می نمودند. اما از شروع آنسال، قاعده چنان شده بود که غیابت محصل در نیمۀ سال با امتحان چهارونیم ماهه حساب شود.

پس از بازگشت باید کوشش بسیار می نمودم که "غیر حاضر" نشوم. اما گاهگاهی امکان حاضر بودن در صنف ناممکن می شد. یکی از روزها که نیمۀ روز یا پیش از چاشت را در صنف بودم،  در فکر چارۀ پس از چاشت افتادم. باید میرفتم برای مشغولیت دیگری. موضوع  را برای سه تن از هم صنفان ما (سربلند، کریم و فاروق) که بسا وقت ها با هم می بودند، گفتم. با هر سه تن از صنف اول فاکولته همصنفی و دوست بودم.

فاروق از آنطرف خط دیورند بود. در مکتب خوشحال خان درس خوانده بود. روزی برایم گفت که یگان کتاب داستان به زبان پشتو برایم بیاور. روز دیگر کتابی را برایش بردم که در بیروت از برخی نوشته های صمد بهرنگی به زبان پشتو ترجمه شده بود. نام مترجم، "خپلواک" بود. نمیدانم که "خپلواک" کی بود وکی است. شاید جناب جنید شریف، اشرف غنی، حبیب جان مولانازاده و یا کسان دیگری آکاه باشند.

کتاب را فاروق نتوانست بخواند. زیرا به زودی از طرف استاد زبان پشتو که "غمجن" تخلص می نمود گرفته شد. برای فاروق گفت که تو حالا کتاب خوشحال خان ختک را بخوان. بعد کتاب را طرف من آورد و پیشنهاد نمود که در صفحۀ اولش بنویس که این کتاب را برای "غمجن" تحفه دادم.

  از فاروق که خاطره ها وقصه های زیادی دارم، تا آخرین خدا حافظی آن نگاه های معنا دارش را به یاد می آورم که شکایت از دست دادن کتاب صمد بهرنگی را داشت.

اما قصه یی را می آورم که به موضوع اصلی این نوشت و نیمۀ پس از چاشت آنروز پیوند دارد. وقتی برای آن سه تن موضوع را گفتم، نتیجۀ چاره اندیشی این بود که وقتی استاد نام ها را ار روی کتابچۀ حاضری خواند، ونام محمد نصیر رسید، یکی ما حاضر می گوئیم. مضمون ساعت اول پس از چاشت، تاریخ ملل مجاور بود که استاد میرحسین شاه، تدریس میکرد. استاد همزمان با آن سمت ریاست فاکولته را نیزعهده دار بود. در همه ساعت های درسی خودشان نمی آمدند. بیشترین وقت ها، استاد دوست که استادهمکار ایشان بود، برای تدریس می آمد.

قصه کوتاه آنروز خوداستاد به صنف آمده بود. پس از درس که نوبت حاضری وخواندن نام ها رسیده، با نام بردن از محمدنصیر، دونفر همزمان (کریم و فاروق) گفته اند: حاضر! نام را دوباره تکرار نموده بود. کریم گفته بود: حاضر! استاد او را مخاطب قرار داده بود که یک بار دیگر نیز در گذشته این کار را کرده ای. آنروزمن فقط طرفت دیدم. چندی بعد معلم می شوی. میخواهی حالا جزا ببینی.

درنتیجه استاد محمد نصیر رادر کتاب حاضری،غیرحاضر ثبت نمود و گفته بود این محصل را بگوئید که به دفتر ریاست فاکولته بیاید.

معلوم است که آنوقت ها تلفون های دستی هم نبود که آدم از چنان گزارشی آگاهی بیابد. وقتی فردا صبح رفتم فاکولته. اولتر از همه این قصه برای همه جالب بود. ساعت بعد رفتم طرف دفتر ریاست فاکولته. آهسته با انگشت به درکوبیدم، اجازه خواستم. استاد گفت بیائید داخل. خود را در پیوند با رویداد دیروزی معرفی کردم. به یادداشتی که درکنج میزبود نگاه کرد وبعد روی به سوی من نموده گفت: شما عادت به غیرحاضری هم دارید. گفتم اگر اجازه داشته باشم، توضیح بدهم که چرا چنین شده است. درحالی هنوز نشانه های متأثر بودن استاد از اشتباه ما درروز پیشین، در چهره اش هویدا بود، گفت: پسرم، عزیزم، فردا معلم می شوید. چرا چنین می کنید  . . . باردیگر گفتم که میخواهم اندکی توضیح بدهم. گفت، بفرمائید بنشیند، کوتاه توضیح بدهید، دلیل ودلایل بیجا را نمی شنوم. در چوکی کنار میزشان نشستم و از آن هفته های که درهند بودم گفتم. همچنان چیزی گفتم که توجیهی شود از غیر حاضری روز پیش.

استاد بزرگوار، به زودی از آن تقصیرما گذشت. یادآورشد که اگر بار دیگر ضرورتی درمیان بود که باید بروید وحاضر درس نباشید، به ادارۀ فاکولته اطلاع بدهید. پس از آن افزود که وقتی معلم شدید، از دل استادان ومعلمین خویش آگاهی می یابید.

 با تمام بزرگواری و با وجود مشغولیت زیاد، دقایق دیگر را وقف شنیدن موضوع درد معدۀ من و رفتن به هند نمود.

                                                       *

شاید هیچ باری اتفاق نیفتاده باشد که ترجمه ها و تألیفات استاد میرحسین شاه را ببینم اما خاطرۀ آن دیدار از پیش چشمم نگذرد.

 وقتی در لیسۀ شکردره وچندی بعد در تخنیکم کابل به تدریس پرداختم، هنگام "حاضری گرفتن" بازهم  آن رویداد به یادم می آمد.

"محصلی درصنف نیست. غایب است. در جایی کاری میکند ویا متهم می شود، چرا باید پیش روی نامش "حاضر" نوشته شود؟."

نام

دیدگاه

جای حرف دارید.

شمارۀ رَمز را وارد کنید. اگر زمان اعتبارش تمام شد، لطفا صفحه را تازه (Refresh) کنید و شمارۀ نو را وارد کنید.