محمد طاهربدخشی فرزند وکیل محمد ذاکرفرزند میرزا محمد ناصربه روزدوشنبه هشت عقرب 1312 خورشیدی دریک خانواده منورودانش پروردرگذرمیرشکاران ناحیه سوم شهرفیض آباد مرکز ولایت بدخشان (افغانستان) چشم به جهان گشود. از سن شش سالگی تا ده سالگی به عوض مکتب رسمی ودولتی شا مل مدرسه اسلامی خرقه مبارک در زادگاه اش گردید ومدت چهارسال درخانه نزدعمه ومادربزرگش وهم درمدرسه آموزشهای دینی را آموخت. درسال 1323 شامل مکتب ابتداییه گردید و تا صنف نهم دانش آموزممتازآن دبیرستان بود، از صنف هفت به بعد یکی ازهمکاران قلمی روزنامه بدخشان شد، بعد از فراغت ازصنف نهم جهت ادامه آموزش راهی کابل را درپیش گرفت، بعد از ختم لیسه حبیبیه درسال 1336 چانس شمولیت دردانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه کابل را کمایی نمود که درسال دوم شعبه اقتصاد آن، به دانشکده مستقل تبدیل شد وبدخشی شامل آن گردید. بدخشی درسال 1340 با اخذ دیپلوم ازآن دانشکده فارغ شد و بعد از سپری نمودن مدت یک ونیم سال خدمت عسکری به حیث عضوی شعبه ریسرچ تا سال 1346 دردانشگاه کابل ایفای وظیفه نمود بعدأً تا اوایل سال 1357 بحیث کارمند وکارشناس ریاست تألیف وترجمه دروزارت تعلیم وتربیه به کارادامه داد وازبهار 1357 یعنی تا آخرین روزهای زندانی شدنش بواسطه جنایت کاران رژیم وقت مدت چند ماه به صفت رییس تألیف وترجمه درآن وزارت با کاروپیکاراجتماعی و سیاسی مشغول بود.

بدخشی درسال1331 خورشیدی درتشکیل اولین سازمان سیاسی بنام « سازمان آباد خواهان میهن » اشتراک ورزید. در سال 1342 خورشیدی کمیته سر پرست هفت نفری که درکابل تشکیل شده بود بدخشی یکی ازاعضای فعال آن بود ودر 11 جدی 1343 اولین کنگره جمعیت دموکراتیت خلق را با 27 نفردرشهرکابل تاسیس نمودند. درسوم عقرب 1344 خورشیدی تظاهرات موسوم به «مظاهره سوم عقرب » را با دوستانش رهبری نمودند.

بدخشی بعد ازانشعاب جناح های خلق وپرچم درسال 1346 درجناح خلق قرارگرفت و بعدأ به خاطرحضورعناصرشیونیست، مشکوک ووابسته به بیگانه درکدررهبری حزب  درسال 1347 ازفرکسیون خلق جدا گردید وبه امید اینکه شاید بزودی فرکسیون های جدا شده از جمعیت دموکراتیک خلق دوباره اتحاد نموده وتشکل وسعیتری را از جمع شخصیت های ملی و وطن پرست ایجاد نمایند، چشم براه درانتظار چنین تشکلی، حلقه ای را بنام «محفل انتظار» ایجاد نمود. اما با تأسف دید که کدام حرکت سازنده درین راستا از طرف جوانب صورت نمیگیرد بنابرین بعد ازمدت کوتاهی با عده ای از روشنفکران و شخصیت های ملی کشور، تشکل بزرگتری را بوجود آوردند که بعدها بنام « سازمان انقلابی زحمتکشان افغانستان» مسما گردید. گفتنی است که زنده یاد بدخشی برای اولین بارطرح عادلانه مسا ئل ملی را درافغانستان هم زمان با تاسیس جمعیت دمکراتیک خلق  مطرح نموده بود، دیری نگذ شت که این طرح، کینه توزانه سبب مخالفت شدید عناصرشیونیست وقبیله گرا ازیک طرف و آنهای که شعار انترناسیونالزم پرولتری را پیشه واندیشۀ خود ساخته بودند از طرف دیگر قرارگرفت. اسناد وشواهد تاریخی نشان می دهد که این بحث درسال های 1345ــ 1347 به  دلیل اولویت وبرتری بخشیدن به بعد مبارزات طبقاتی وانترناسیونالزم پرولتری به خصوص در جمع آنهای که خواب «شهررویا ها» را درسرمی پرورانیدند به شکل بی سابقه یي اوج گرفت؛ که در نتیجه اصطلاح « ستمی و ستمی ها » وارد آشفته بازارسیاست های توطیه گرانه ای روشنفکران قلابی گردید، که بدخشی وهم باوران اورا ازچپ و راست به نام سکتاریست، ناسیونالیست،  تجزیه طلب وغیره متهم می نمودند.

بدخشی به جرم فعالیت های سیاسی واندیشه اش بارها پشت میله های زندان قرارگرفته بود.        

 سال 1343 خورشیدی به جرم رهبری مظاهره سوم عقرب رهسپار زندان  شد.

سال 1348 مدت چهارماه درتوقیف کابل زندانی گردید.

سال 1354 به ارتباط قیام مسلحانه درواز به رهبری زنده یاد مولانا باعث، با پنجاه تن ازفعالین سازمان درمحبس دهمزنگ زندانی گردید که مدت هژده ماه درکوته قلفی بسربرد.

وسر انجام بدخشی بزرگ یکجا با فرزند عزیزش بایقرا محصل سال اول پلی تخنیک کابل و بیشترازسه هزارکادرها وفعالین سازمانش بدون محکمه درتیرماه 1358 بدست جلادان رژیم وقت به شهادت رسیدند. روحشان شاد باد.

آثار ونوشته های مرحوم بدخشی :

1ــ تاریخ ادبیات تخارستان

2 ــ تاریخ معاصر افغانستان

3 ــ لعل بدخشان

4 ــ  تحلیل درآفریده های شاه عبدالله یمگی بدخشی

5 ــ  مسألۀ ملی و اشتراک های اتنیکی در افغانستان

6ــ  آریانا و آریا بازی

7ــ  چند قطره اشک داستان گونه

8ــ  اشعار شعرای بدخشان

9 ــ  تاریخ خرقۀ مبارک درشهر فیض آباد

10ــ داستان کاوۀ آهنگر

11ــ ازبلخ تا بدخشان

12 ــ مقاله « بیدل ازبدخشان است »

13ــ  دو رساله ادبی ( درباره ابومحشربلخی، ریاضیدان واخترشناس معروف ) وابراهیم ادهم بلخی

14ــ مروری برتاریخ اقتصادی افغانستان،  از نوشته های پژوهشی وعلمی است که بعضی از مقالات آن درروزنامه های کشوربه چاپ رسیده است.

15 ــ زندگینامۀ مولوی سلیم راغی، قسمأً درمجله عرفان اقبال چاپ یافته است.

16ــ یاد داشت های پژوهشی درمورد تاریخ سنگی محمد بدخشی.

17 ــ در مورد فرهنگ مردم، وادبیات کودکان.

و دوازده جلد خاطرات زندگی اش را که از نظرعلمی و پژوهشی بسیاربا اهمیت می باشند، به رشته تحریر در آورده است. علاوه برآنها بدخشی درحدود یک صد مقاله در روزنامه های اتحاد بغلان، فاریاب، بدخشان، انیس، افکار نو، پیام وجدان ومجلات کابل (ژوندون، برگ سبز، آریانا وغیره)  به اسم خود وبه نام های مستعار چون ابوذر ویسی منتشر نموده است.

یاد داشت :  

یک نکته را می خواهم خدمت خوانندگان ارجمند به عرض برسانم که از مدت سه دهه بدین طرف مقاله ها ویاد داشت های فراوانی دررابطه به شخصیت کثیرالابعاد زنده یاد محمد طاهربدخشی ومکتب او، ازجانب مخالفین وهم دوستان وراهروانش به رشته ی تحریردرآمده است که دربعضی ازاین یاد داشت ها سخنانی ضد ونقیضی به چشم می خورند، که گاهی آگاهانه وعمدی وگاهی هم غیرآگاهانه بدون اطلاعات موثق بروی اوراق کاغذ ویا صفحه ای انترنیت آورده شده است. بنابرین چند مورد مشخص زیررا جهت رفع اشتباهات وارده، لازم به توضیح میدانم.

یک ــ چنانکه بارها ازجانب رهبران محفل انتظار (سازا وسفزا) و دیگرشخصیت های سیاسی وفرهنگی کشورتأکید گردیده است، سازمان ویا حزبی بنام «ستم ملی» درتاریخ جنبشها ونهضت های سیاسی افغانستان وجود نداشته واین اصطلاح برچسپی است مغرضانه به مکتب زنده یاد محمد طاهربدخشی، که ازجانب استخبارات محافل حاکمه وقت درداخل، وباداران اجنبی آنها دربیرون ازمرزهای افغانستان مشترکأً اختراع گردیده ودرقاموس فتنه انگیز «سیاست نامۀ استعمار» تسجیل گردیده است، که تا به امروزدرفضای غبارآلود سیاست پردازان دسیسه کار، طنین اندازاست.

دو ــ درمقالات بعضی ازدوستان محل تولد مرحوم بدخشی اشتباهأً قریۀ حافظ مغل ارگو نوشته شده است که نادرست می باشد، البته قراراطلاعات دقیق بزرگان خانواده ویاد داشت های به جا مانده از ایشان محل تولد بدخشی گذرمیرشکاران ناحیه ی سوم شهرفیض آباد مرکز ولایت بدخشان ( افغانستان ) بوده نه قریه ای حافظ مغل ارگو، بدخشی درناحیه سوم شهر فیض آباد درآغوش خانواده ومحیط فرهنگی فیض آباد رشد نموده وبعد ازختم مکتب از همین محل، برای ادامۀ تحصیل به کابل سفرنموده است. چنانچه زنده یاد بدخشی در زندگینامه اش به عنوان « اگر فرد سرگذشتی داشته باشد» روز تولد خویش را چنین درج نموده است : "روز دوشنبه هشت عقرب 1312 هجری شمسی در خانوادۀ فوق الذکر در شهر کوچک فیض آباد مرکزبدخشان تولد گردیدم ونامم را ( محمد طاهر ) گذاشتند....                                                                                                                    

سه ــ روزشهادت زنده یاد بدخشی دراسناد ونوشته های داده شده ازجانب سازمان انقلابی زحمتکشان افغانستان هشت عقرب 1358 ثبت گردیده است وبرخلاف آن دربعضی ازمقالات، خاطرات ویا د داشت های به نشررسیده ازجانب راهروان ودوستان آن مرحوم از جمله محترم مجید سکندری و جناب دکتر سینا دلیری این تاریخ را هرکدام به روزهای سه عقرب وشانزده عقرب تخمین نموده اند، وکسانی هم ماه های قوس وجدی را متحمل می دانند. چنانچه محترم داکتر احمد قلی ضیا زاده ازدوستان وخویشاوندان نزدیک بدخشی این « جنایت تاریخی » را به روزهای اشغال افغانستان بواسطه ارتش شوروی قرین میدانند. قرارگفتۀ ایشان احتمالأً مرحوم بدخشی تا اولین روزهای ورود قوای شوروی به افغانستان زنده بوده. ( منبع اطلاع، عساکرمحبس پلچرخی ) همچنین در سایت « دانشنامه آریانا » مطلبی را به خوانش گرفتم که درآن چنین گزارش شده بود : [ " در یک گزارش دیگرآمده است که هرچند محمد طاهربدخشی بنا بر آوازه عده ی درهشتم عقرب  1358در زمان حاکمیت حفیظالله امین کشته شده است، اما قرائین نشان میدهد که او پس از ورود ارتش سرخ به افغانستان، روز هفت جدی 1358 توسط همان گروه اختصاصی عمل سریع مربوط به ( کی گی بی) از بین برده شده است،  افزون، براین، از رهنورد زریاب نیز سخن به میان می آید که درماه قوس یا اوایل جدی 1358 بدخشی را در زندان دیده است." ر، ک،به ... مرحوم بدخشی وزمزمه های در تاجیکستان . سایت انترنیتی د لمر رنا.]

 البته ازروایات و اطلاعات مختلف دوستان چنین نتیجه گیری کرده می توانیم که تا هنوزازتاریخ شهادت این بزرگ مرد کدام سند معتبری که دال به یقین باشد، دردست نیست. اگر دوستان چنین سندی را دراختیار داشته باشند، امیدوارم لطف نموده آنرا به نشربسپارند. آرزومندم تا جناب رهنورد زریا ب نیزدراین زمینه اظهارنظر نمایند.

در خاتمه روان همه شهدای گلگون کفن کشورعزیزم افغانستان را گرامی می دانم، ودرضمن ازآن عده هموطنان ارجمندی که بنا به دلایلی مختلف درجریان سه دهه اخیر درنهادهای امنیتی کشورایفای وظیفه نموده اند احترامانه التماس می نمایم که اگراحیانأً ازتاریخ شهادت مرحوم محمد طاهربدخشی ودیگر شخصیت های سیاسی وفرهنگی کشورومواردی ازاین قبیل، اطلاعات موثق دراختیار داشته باشند جهت آگاهی هموطنان عزیز اسناد واطلاعات شان را درصفحۀ انترنیت وروزنامه های کشوربه نشربرسانند.

به امید آنکه، دیگرهیچ هموطن عزیزما بنام ستمی، خلقی، پرچمی، اخوانی، طالب وغیره کشته نشود.

سند زیرکاپی مکتوبی است که به استناد آن زنده یاد محمد طاهربدخشی را ازقوماندانی امنیۀ وزارت داخله به محبس پلچرخی انتقال داده اند. ( این سند ازسایت گفتتمان اقتباس شده است) اینجانب ازمسئولین محترم سایت وزین گفتمان بخاطر نشراین سند، ودوستانی که این مکتوب تاریخی را در اختیارشان گذاشته اند، قلبأً سپاسگزارم.

 منابع:

ــ یاد نامۀ محمد طاهربدخشی، چاپ شهردوشنبه 1379 خورشیدی

ــ شجرۀ خا نوا دگی میرزا زاده ها، به قلم مرحوم محمد طاهر بدخشی

ــ یاد داشتهای شخصی مرحوم عبدالرووف ضیا زاده مؤسس سازمان آباد خواهان میهن

ــ سایت گفتمان

ــ اندیشه های پیشروجاویدان یاد محمد طاهر بدخشی (به قلم نویسندۀ این سطور)

ــ صحبت استاد واصف باختری (درتلویزیون نورــ امریکا  ) به خاطرگرامیداشت از سی مین سالگرد   شهادت زنده یاد محمد طاهربدخشی

ــ دانشنامۀ آریانا